Hà Trung là một trong những địa phương có nhiều di tích lịch sử văn hóa, hầu hết các di tích được xây dựng từ thời Lý, Trần, Lê, đặc biệt là thời Nguyễn. Theo kết quả kiểm kê, toàn huyện có 342 di tích; trong đó có 302 di tích lịch sử văn hóa, 4 di tích cách mạng, 30 di tích kiến trúc nghệ thuật, 4 di tích khảo cổ học, 2 danh lam thắng cảnh. Có 72 di tích đã được xếp hạng; trong đó, 63 di tích được xếp hạng cấp tỉnh, 9 di tích được xếp hạng cấp quốc gia. Để tạo chuyển biến về nhận thức và hành động trong công tác bảo tồn di tích cho cán bộ, đảng viên và các tầng lớp Nhân dân, ngày 21-12-2016 Ban Thường vụ Huyện ủy Hà Trung đã ban hành Nghị quyết số 03-NQ/HU về bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch giai đoạn 2016-2020, định hướng đến năm 2025. Trong đó xác định, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch là nhiệm vụ chiến lược, góp phần nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của Nhân dân. Để đạt được mục tiêu đó đòi hỏi phải có sự tập trung lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền, sự tham gia của MTTQ và đoàn thể chính trị - xã hội, sự chung tay của các tổ chức, doanh nghiệp và đông đảo các tầng lớp Nhân dân.

Với tinh thần và quyết tâm cao, đến nay công tác bảo tồn và phát huy giá trị di tích trên địa bàn huyện Hà Trung đã mang lại nhiều kết quả tích cực, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu sinh hoạt tín ngưỡng, tôn giáo của Nhân dân và khách thập phương. Trên các tuyến đường lớn như Quốc lộ 1A, Quốc lộ 217A, 217B và các điểm di tích đều có biển chỉ dẫn, hoặc giới thiệu tóm tắt về di tích để giới thiệu, quảng bá đến du khách. Cùng với đó, công tác quản lý thu và sử dụng nguồn thu tại di tích cũng được địa phương chú trọng. Đặc biệt, các di tích gắn với tín ngưỡng thờ Mẫu và một số di tích thờ các nhân vật lịch sử như đền thờ Lý Thường Kiệt, đền thờ Trần Hưng Đạo... có nguồn thu hàng năm khoảng hơn 1,2 tỷ đồng, trong đó nộp ngân sách hơn 200 triệu đồng, còn lại dùng chi cho mua sắm đồ lễ, trả công quản lý, vệ sinh môi trường, an ninh trật tự. Ngoài ra, công tác quy hoạch và triển khai các dự án bảo quản, phục hồi, tôn tạo di tích cũng đạt nhiều kết quả khả quan. Huyện đã xây dựng quy hoạch tổng thể đối với 4 di tích gồm lăng Miếu Triệu Tường, Ly cung Trần Hồ, đền Hàn Sơn, đền Cô Bơ. Có 22 di tích đã được trùng tu, tôn tạo, chống xuống cấp; trong đó đã hoàn thành bảo tồn 14 di tích. Hiện, đang tiếp tục triển khai trùng tu, tôn tạo, chống xuống cấp đối với 8 di tích.

Thanh Hóa là vùng đất có bề dày truyền thống văn hóa. Chỉ tính riêng các di sản văn hóa vật thể, toàn tỉnh hiện có hơn 1.535 di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh đã được xếp hạng và kiểm kê bảo vệ. Trong đó, có 852 di tích đã được xếp hạng các cấp, bao gồm 1 di sản văn hóa thế giới, 5 di tích cấp quốc gia đặc biệt, 139 di tích cấp quốc gia và 707 di tích cấp tỉnh. Xác định tu bổ, tôn tạo và phát huy giá trị các di tích vừa là nhiệm vụ trọng tâm trong công tác bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống, vừa góp phần khai thác, thúc đẩy du lịch phát triển; do vậy những năm qua tỉnh ta luôn ưu tiên bố trí kinh phí thực hiện. Theo đó, việc triển khai thực hiện hiệu quả các chương trình mục tiêu quốc gia và chương trình mục tiêu của tỉnh Thanh Hóa, là cơ sở để nhiều di sản có giá trị cao về lịch sử, văn hóa – kiến trúc nghệ thuật được bảo tồn, tu bổ, chống xuống cấp. Đặc biệt, từ khi Luật Di sản văn hóa (năm 2001) được ban hành và có hiệu lực đến nay, toàn tỉnh đã có trên 700 di tích được trùng tu, tôn tạo, chống xuống cấp, từ nguồn kinh phí chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa và các nguồn xã hội hóa.

Chỉ tính riêng giai đoạn 2016-2020, đã có 230 di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được đầu tư tu bổ, tôn tạo, với tổng kinh phí thực hiện trên 150 tỷ đồng. Tại các khu, điểm di tích lịch sử có giá trị khai thác phục vụ du lịch, được đặc biệt ưu tiên đầu tư. Điển hình như Khu Di tích lịch sử Lam Kinh đã được đầu tư 104,423 tỷ đồng, hoàn thành phỏng dựng Chính điện Lam Kinh; Khu Di tích lịch sử văn hóa nghè Vẹt được đầu tư 20 tỷ đồng để tu bổ, tôn tạo lại... Cùng với đó, một số di tích đã và đang tiếp tục được quan tâm đầu tư nhằm đẩy nhanh tiến độ bảo tồn, như Di sản Văn hóa thế giới Thành Nhà Hồ (đã hoàn thành khai quật khảo cổ nghiên cứu cấu trúc tường thành, khai quật thám sát di chỉ khảo cổ núi Xuân Đài, tu sửa cấp thiết mái vòm và cổng Nam); Di tích lịch sử Phủ Trịnh (đang hoàn thiện các hồ sơ, thủ tục để điều chỉnh dự án phù hợp với quy hoạch chi tiết xây dựng 1/500). Ngoài ra, một số di tích quan trọng khác đang thực hiện quy trình đầu tư như Lăng miếu Triệu Tường (giai đoạn 2), Di tích lịch sử cách mạng chiến khu Ngọc Trạo...

Các di tích văn hóa thường có “tuổi đời” lâu, lại phải đối diện với nhiều tác động tiêu cực của thời tiết, chiến tranh và sự hủy hoại của con người. Do đó, nhiều di tích đã và đang ngày càng xuống cấp hoặc trở thành phế tích. Thực trạng này cũng đang đặt ra cho công tác bảo tồn, tôn tạo, chống xuống cấp và phát huy giá trị di tích trên địa bàn tỉnh đang gặp không ít khó khăn. Chưa hết, việc bảo tồn di tích cần nguồn kinh phí rất lớn, trong khi ngân sách hạn hẹp, việc huy động từ các nguồn xã hội hóa còn hạn chế. Cùng với đó, tỉnh vẫn thiếu đội ngũ chuyên gia, nhà nghiên cứu và quản lý văn hóa có trình độ chuyên môn cao, để tham mưu, tư vấn và giám sát quá trình bảo tồn di tích đúng theo quy định của pháp luật... Khắc phục những bất cập, hạn chế kể trên cũng chính là tháo “nút thắt” trong công tác bảo tồn di tích, góp phần vào công cuộc xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.