Tự cởi trói, thoát lối mòn

Chia sẻ từ các cây bút trẻ tại tọa đàm đã phần nào phản ánh sự đa dạng và phong phú của văn học hiện nay. Nhà văn trẻ Trần Văn Thiên cho rằng, mặc dù văn học Việt Nam ghi dấu nhiều thành tựu, nhưng vẫn còn thiếu những bước đột phá để tạo nên “tư tưởng mới”. Trong đó, vai trò của các nhà văn trẻ đang ngày càng quan trọng, nhất là việc tự cởi trói khỏi lối mòn sáng tạo, sẵn lòng tiếp nhận những sáng tác mang tính giao thoa với văn chương thế giới, đồng thời vẫn giữ được bản sắc dân tộc.

Nhìn nhận về ảnh hưởng của các bậc tiền bối, cây bút trẻ Lê Thị Ngọc Trâm chia sẻ: “Khu rừng văn học sau 1975 với những cây đại thụ đã đặt nền móng cho lối viết mới… Trong những năm gần đây, sự phát triển của những cây viết trẻ cũng tựa như những cây non đã bắt đầu hấp thụ dưỡng chất của mặt đất, nhìn đời bằng đôi mắt xanh non, đón nắng gió để vươn cành”. Trâm cũng nhấn mạnh, những cây bút trẻ cần vượt qua nỗi sợ bị che lấp bởi các cây viết gạo cội, tìm cho mình giọng văn riêng, từ trải nghiệm thật và sự trung thực trong ý nghĩ.

Góc nhìn từ nhà văn nữ dân tộc Tày thế hệ 9X Phùng Thị Hương Ly cũng chỉ ra ba “điểm nghẽn” chính của các cây bút trẻ: đề tài lặp lại, không gian tiếp cận hạn hẹp và áp lực phải “giữ màu dân tộc” khiến ngôn ngữ gò bó. Hương Ly đề xuất mở rộng không gian học thuật, tổ chức trại sáng tác, hội thảo và nhóm nghiên cứu để nuôi dưỡng tiếng nói của người viết trẻ dân tộc thiểu số, giúp họ tiếp cận đề tài mới và phản ánh đời sống đang chuyển mình.

Nhà văn Lê Vũ Trường Giang nhìn nhận, văn học trẻ hiện là một bức tranh đa sắc màu, nơi những tiếng nói mới mẻ, khát vọng sáng tạo không ngừng vang lên, phản ánh những biến chuyển sâu sắc trong xã hội. Còn theo nhà văn Lê Quang Trạng, văn học Việt Nam chưa được thế giới biết đến xứng đáng với tầm vóc của nó, và thế hệ nhà văn trẻ cần “làm mới, làm mạnh, làm khác để văn học Việt Nam bước ra thế giới bằng chính tiếng nói và bản sắc Việt”. Là một nhà văn trẻ của khu vực đồng bằng sông Cửu Long, Lê Quang Trạng đề xuất có chính sách cấp quốc gia nhằm kết hợp văn học với điện ảnh, du lịch, sân khấu, nghệ thuật thị giác và tạo cơ hội cho người viết trẻ thông qua quỹ sáng tác, trại viết và diễn đàn quốc tế.

AI có phải là cản trở?

Cùng với những vấn đề về sáng tạo, câu hỏi “AI có phải là cản trở của các cây bút trẻ?” cũng trở thành đề tài nóng. Nhiều nhà văn trẻ nhìn nhận AI vừa là công cụ hỗ trợ, vừa là thách thức buộc họ phải khẳng định bản sắc sáng tạo.

Nhà văn Lê Quang Trạng nêu quan điểm: “Viết văn là một hành trình sáng tạo liên tục, và bất kỳ sự lạm dụng nào vào AI đều có thể làm bào mòn năng lượng sáng tác. AI chỉ là công cụ tổ hợp dữ liệu, không thể tạo ra chiều sâu, thứ được hình thành từ trải nghiệm, sự lắng lại và cảm xúc riêng tư của người viết. Sáng tác thuần túy vẫn phải do con người, thỏa mãn bản thân trước rồi mới đến độc giả”. Cây bút từ Đồng bằng sông Cửu Long cũng nhấn mạnh, với những tác phẩm dài hơi, nơi bản sắc cá nhân là cốt lõi, AI gần như không thể chen vào vì thiếu trực giác và chiều sâu cảm xúc.

Cao Việt Quỳnh, nhà văn sinh năm 2008, nhỏ tuổi nhất buổi tọa đàm, nhận xét: “AI giờ có thể chỉnh sửa hình ảnh, tạo video sống động đến mức mắt thường khó phân biệt thật - giả. Tuy nhiên, sáng tạo thực sự đòi hỏi linh hồn, trực giác và đời sống nội tâm - những yếu tố mà công nghệ không bao giờ đạt được. Văn chương chỉ sống được khi được viết bằng chiêm nghiệm và trải nghiệm riêng của mỗi con người".

Tại tọa đàm, các ý kiến chỉ ra nhiều khó khăn mà nhà văn trẻ đang đối mặt: đầu ra tác phẩm hạn chế, giải thưởng thu hẹp, thói quen đọc suy giảm và xuất bản thương mại giải trí lấn át, khiến tiếng nói mới khó đến với công chúng. Tuy vậy, điều quan trọng là các nhà văn trẻ đã ý thức được nhu cầu tự cởi trói khỏi bóng các thế hệ trước, tìm bản sắc riêng và trung thực với trải nghiệm của mình. Mở rộng sân chơi sáng tác, thúc đẩy dịch thuật, xây dựng quỹ hỗ trợ, trại viết và các dự án chuyển thể được xem là những giải pháp thiết thực, giúp tác phẩm tiếp cận rộng rãi hơn và đưa văn học Việt Nam vươn ra thế giới.