Đây không chỉ là “mỏ vàng” có giá trị quốc tế về khảo cổ, địa chất, địa mạo, mà còn là không gian lưu giữ những nét đặc sắc trong lịch sử, văn hóa bản địa, mở ra tiềm năng lớn để phát triển du lịch bền vững gắn với bảo tồn thiên nhiên và bản sắc truyền thống.

Từ tài nguyên địa chất tới điểm đến hấp dẫn

Các công viên địa chất toàn cầu của Việt Nam được UNESCO ghi danh gồm: Công viên địa chất Cao nguyên đá Đồng Văn (công nhận năm 2010), Công viên địa chất Non nước Cao Bằng (năm 2018), Công viên địa chất Đắk Nông (năm 2020) và Công viên địa chất Lạng Sơn (năm 2024).

Mỗi công viên được xem như "bảo tàng địa chất sống" thể hiện mối liên kết hài hòa, chặt chẽ giữa sự đa dạng, kỳ vĩ của thiên nhiên và sự phong phú, độc đáo của sắc mầu văn hóa các dân tộc.

Cao nguyên đá Đồng Văn thu hút với địa hình karst đá vôi hùng vĩ gắn liền phong tục, kiến trúc, nghề truyền thống của những bản làng người H'Mông, Dao, Lô Lô, Tày… Non nước Cao Bằng gây ấn tượng với hệ thống núi đá vôi xen kẽ sông suối, thác Bản Giốc và nhiều di chỉ khảo cổ, nơi im đậm dấu ấn văn hóa của đồng bào các dân tộc Tày, Nùng, H'Mông… Công viên địa chất Đắk Nông nổi bật với hệ thống hang động núi lửa bazan cùng không gian văn hóa cồng chiêng, di sản văn hóa phi vật thể của người M' Nông, Ê Đê… Công viên địa chất Lạng Sơn ghi dấu ấn với những trầm tích đá cổ, hệ thống hang động kỳ vĩ và nét đặc trưng trong đời sống văn hóa của người Tày, Nùng, Dao…

Thời gian qua, dựa trên khai thác các giá trị đặc trưng của công viên địa chất toàn cầu, nhiều sản phẩm du lịch đã thành hình, từng bước biến các công viên địa chất trở thành lợi thế cạnh tranh của du lịch địa phương. Tiêu biểu phải nói đến Cao nguyên đá Đồng Văn. Tại đây, nhiều điểm tài nguyên tự nhiên, văn hóa độc đáo đã trở thành những "thỏi nam châm" hút khách, như cụm di sản hẻm Tu Sản, sông Nho Quế, đèo Mã Pí Lèng, cột cờ Lũng Cú, di tích Nhà Vương, các bản làng cộng đồng Lũng Cẩm, Lô Lô Chải… Ban Quản lý Cao nguyên đá đã xây dựng 4 tuyến trải nghiệm với 59 điểm tài nguyên tiêu biểu.

Ở Công viên địa chất toàn cầu Non nước Cao Bằng, 4 tuyến trải nghiệm du lịch gắn với 57 điểm tham quan cũng đã được triển khai. Trong đó, nhiều điểm đến được du khách yêu thích như: Thác Bản Giốc, động Ngườm Ngao, Vườn quốc gia Phia Oắc-Phia Đén, khu di tích Pác Bó, bản Khuổi Ky, Hoài Khao…

Với Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Đắk Nông, Ban Quản lý đã hình thành 3 tuyến du lịch kết nối 41 điểm tài nguyên, nổi bật như hồ Tà Đùng, thác Đray Sáp, nhà ngục Đắk Mil, Di tích lịch sử lưu niệm N'Trang Gưh, buôn Buôr, buôn Nui…

4 tuyến du lịch gắn liền với 38 điểm của Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Lạng Sơn cũng được tập trung xây dựng.

Tạo sức hút từ sản phẩm đặc thù

Thực tế phát triển du lịch tại các công viên địa chất toàn cầu vẫn đang bộc lộ khoảng cách lớn so với tiềm năng. Mức độ khai thác du lịch ở 4 công viên chênh lệch rõ rệt về hiệu quả và tính bền vững.

Tiến sĩ Nguyễn Xuân Hải (Khoa Du lịch và Ngoại ngữ, Học viện Nông nghiệp Việt Nam) nhận định, "điểm nghẽn" lớn nhất nằm ở hệ thống sản phẩm du lịch nghèo nàn, thiếu chất lượng. Đáng báo động hơn, nhiều giá trị tài nguyên đặc thù, độc nhất chưa được khai thác xứng tầm, điển hình là trường hợp của Công viên địa chất toàn cầu Đắk Nông. Hầu như toàn bộ tài nguyên hang động núi lửa (gần 50 hang) tại đây chưa được đầu tư khai thác.

Tiến sĩ Nguyễn Xuân Hải cho rằng, cần phát triển các sản phẩm du lịch đặc trưng tại các công viên địa chất toàn cầu theo hướng chuyên biệt hóa, có thể chia theo 3 cấp độ: Cao cấp (du lịch khám phá khoa học địa chất dành cho các chuyên gia và sinh viên), trung cấp (du lịch mạo hiểm và chăm sóc sức khỏe, như leo núi, chèo thuyền… kết hợp tìm hiểu địa chất), cơ bản (du lịch văn hóa, tham quan di tích lịch sử, trải nghiệm ẩm thực và lễ hội địa phương).

Ông Cao Quốc Chung, Phó Giám đốc Công ty trách nhiệm hữu hạn Du lịch và Thương mại Á Đông Vidotour chi nhánh Hà Nội, khẳng định: Các sản phẩm du lịch tại công viên địa chất toàn cầu muốn hút khách phải có tính hữu hình để khách có thể nhìn thấy, chạm vào và cảm nhận. Các giá trị khoa học về địa chất, địa lý, lịch sử cần được gắn kết chặt chẽ với vẻ đẹp cảnh quan thiên nhiên và các yếu tố văn hóa bản địa, tạo ra những "câu chuyện" cho điểm đến.

Ông Chung cũng lưu ý, 3 Công viên địa chất toàn cầu Đồng Văn, Cao Bằng, Lạng Sơn cùng tạo thành tuyến du lịch đông bắc, nhưng cần đa dạng hóa sản phẩm, tránh sự trùng lặp và cạnh tranh trực tiếp.