Theo chương trình Kỳ họp thứ Tám, Quốc hội Khóa XV, dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) dự kiến được Quốc hội xem xét thông qua ngày 23/11, kỳ vọng sẽ tạo cú hích trong huy động nguồn lực xã hội bảo tồn, phát huy giá trị di sản.

Tháo gỡ những điểm nghẽn

Phó Cục trưởng Cục Di sản văn hóa (Bộ VHTTDL) Trần Đình Thành cho rằng, mặc dù hoạt động xã hội hóa trong lĩnh vực di sản được đẩy mạnh và phát triển đồng đều, nhưng trước những khó khăn, vướng mắc thực tiễn đặt ra, hệ thống pháp lý cần được sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện.

Luật Di sản văn hóa hiện hành chỉ quy định Nhà nước “khuyến khích tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài đóng góp, tài trợ cho việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa”. Theo ông Trần Đình Thành, muốn đẩy mạnh, huy động hiệu quả nguồn lực xã hội phải có sự điều chỉnh, hoàn thiện hành lang pháp lý hơn nữa. “Di sản văn hóa là lĩnh vực mang tính khoa học cực kỳ cao nên Luật Di sản văn hóa đưa ra những nguyên tắc, quy định khi tác động đến di sản văn hóa phải bảo đảm các yếu tố khoa học. Song hiện nay, nguyên tắc chưa rõ ràng, cản trở hoạt động xã hội hóa…”- ông Trần Đình Thành chia sẻ.

Từ năm 1998 đến nay, Đảng, Nhà nước đã có chủ trương xã hội hóa, mong muốn huy động nguồn lực từ xã hội, lấy di tích nuôi di tích, lấy văn hóa nuôi văn hóa… Nhiều chính sách đã được ban hành, song PGS.TS. Bùi Hoài Sơn, Ủy viên thường trực Ủy ban Văn hóa- Giáo dục của Quốc hội thẳng thắn chỉ ra rằng, vẫn chưa hoàn toàn tháo gỡ được những điểm nghẽn. Bởi vậy, dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) đang được kỳ vọng sẽ tạo hành lang pháp lý hiệu quả.

“Điểm nhấn trong dự thảo Luật là quy định rõ ràng về quyền sở hữu, trong đó có sở hữu toàn dân, sở hữu chung và sở hữu tư nhân. Dựa trên quyền sở hữu đó sẽ tạo điều kiện cho các hoạt động khác liên quan đến kinh doanh hay tổ chức các hoạt động dịch vụ. Bên cạnh đó, có những quy định cụ thể, tạo điều kiện tối đa cho các tổ chức, doanh nghiệp và tư nhân có thể tham gia vào hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản… Chúng ta kỳ vọng tạo ra hành lang pháp lý đồng bộ, thông thoáng để tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản”, PGS.TS. Bùi Hoài Sơn nhận định.

Một trong ba chính sách được tập trung sửa đổi của Luật lần này là tăng cường nội dung, cơ chế, chính sách thúc đẩy xã hội hóa và thu hút, nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa. Điều này được đánh giá là đặc biệt ý nghĩa trong bối cảnh Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2030 khẳng định quan điểm xây dựng và phát triển văn hóa là sự nghiệp của toàn dân, tạo thêm nguồn lực bảo vệ, phát huy các giá trị văn hóa, tạo động lực phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc.

Theo đó, dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) quy định rõ hơn về cơ chế, chính sách trong đó dành riêng một điều về xã hội hóa trong bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa; đồng thời quy định về hợp tác công - tư trong lĩnh vực di sản văn hóa. Điều này không chỉ thể hiện sự quan tâm của Nhà nước đối với việc khuyến khích và tạo điều kiện cho cá nhân, tổ chức tham gia bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa; mà còn tạo niềm tin và động lực để cả xã hội chung tay chăm lo sự nghiệp phát triển văn hóa. Qua đó, huy động được nguồn lực ngoài Nhà nước để cùng với nguồn lực Nhà nước bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa, qua đó góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương cũng như đất nước nói chung.

Huy động nguồn lực xã hội cho hoạt bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa

Ninh Bình được đánh giá là địa phương đã làm rất tốt việc huy động nguồn lực xã hội cho hoạt bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa, đặc biệt với trường hợp Quần thể danh thắng Tràng An - Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới. Giám đốc Sở Du lịch Ninh Bình Bùi Văn Mạnh cho biết: Tỉnh quyết tâm cao, kiên trì, kiên định định hướng phát triển du lịch gắn với bảo vệ di sản. Để làm được điều đó, Ninh Bình vận dụng tối đa, huy động các nguồn lực đầu tư vào hạ tầng, làm cơ sở để thu hút, khuyến khích doanh nghiệp, cộng đồng địa phương tham gia đầu tư tu bổ, phát huy giá trị các di sản văn hóa.

Sau khi được UNESCO công nhận, Ninh Bình đã ban hành Nghị quyết số 02-NQ/TU ngày 17/8/2016 về bảo tồn, phát huy giá trị Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới Quần thể Danh thắng Tràng An trong phát triển du lịch giai đoạn 2016 - 2020. Theo đó, xác định rõ trách nhiệm của các sở, ban, ngành, doanh nghiệp, làm cơ sở để huy động các nguồn lực xã hội tham gia giữ gìn các di tích, di sản đã được khoanh vùng bảo vệ.

Ninh Bình cũng ban hành các chính sách hỗ trợ sửa chữa nhà ở trong vùng di sản, xây mới nhà theo kiến trúc truyền thống. Bên cạnh đó, tỉnh lấy mô hình dựa vào cộng đồng làm nền tảng chính phát triển du lịch. Hiện nay có khoảng 10.000 người lao động trực tiếp đang hưởng lợi trực tiếp từ việc bảo tồn di sản. Đây là điểm chính khiến UNESCO đánh giá Tràng An là hình mẫu về phát triển hài hòa giữa bảo tồn di sản và gắn kết, bảo đảm sinh kế cho người dân địa phương. Tỉnh cũng tranh thủ tối đa sự hợp tác, hỗ trợ của các tổ chức quốc tế về nghiên cứu khảo cổ học, nâng cao năng lực cộng đồng trong quản lý di sản, hỗ trợ phát triển các sản phẩm trong khu vực di sản...

"Bài học của Quần thể danh thắng Tràng An có nhiều thành công song cũng có nhiều khó khăn do cơ chế, chính sách. Chúng tôi chưa bao giờ dám nhận đó là mô hình hợp tác công - tư đúng như khái niệm của nó. Chúng tôi chỉ xác định đây là mô hình hợp tác 3 bên giữa người dân - doanh nghiệp và nhà nước, và đang thêm bên thứ 4 là nhà khoa học", ông Bùi Văn Mạnh chia sẻ.

Nhìn rộng ra cả nước, theo ông Trần Đình Thành cho rằng, từ sau khi Luật Di sản văn hóa được ban hành năm 2001 đến nay, hoạt động xã hội hóa trong lĩnh vực di sản văn hóa được đẩy mạnh.

Ông Trần Đình Thành khẳng định, trong cả 4 lĩnh vực của di sản văn hóa gồm di sản văn hóa vật thể, di sản văn hóa phi vật thể, bảo tàng và di sản tư liệu thì nguồn lực xã hội đã đóng góp rất lớn cho bảo tồn, bảo quản, bảo vệ, sau đó là phát huy giá trị. Đến thời điểm hiện nay, nguồn lực này tương đương với nguồn lực Nhà nước trong bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa.

PGS.TS. Bùi Hoài Sơn cho rằng, với di sản văn hóa, từ trước đến nay, nguồn lực xã hội luôn đóng vai trò quan trọng, bởi di sản văn hóa sinh ra bởi cộng đồng, phục vụ cho hoạt động, lợi ích của cộng đồng. Vì thế nên cộng đồng chủ thể, người dân luôn gắn bó vô cùng mật thiết, một cách hữu cơ với di sản văn hóa.

"Nếu chúng ta tách vai trò của cộng đồng ra thì các di sản văn hóa sẽ tồn tại một cách khiên cưỡng. Đó là lý do tại sao vai trò của Nhà nước dù đến nay vô cùng quan trọng nhưng cũng không thể thiếu vai trò của cộng đồng hay các bên liên quan khác", PGS.TS. Bùi Hoài Sơn nhấn mạnh.

Theo PGS.TS. Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, mục đích quan trọng khi sửa đổi Luật Di sản văn hóa lần này là khơi thông được nguồn lực xã hội, để từ đó bảo vệ và phát huy giá trị di sản tốt hơn. Vì chỉ khi có sự chung tay của toàn xã hội thì công cuộc bảo vệ và phát huy giá trị di sản mới bền vững.

Các đại biểu tin rằng, Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) khi được Quốc hội thông qua, sẽ tạo ra cú hích về pháp lý để công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa ngày càng hiệu quả./.