Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch là cơ quan được Chính phủ giao chủ trì xây dựng văn bản hướng dẫn công tác xét tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật, trên cơ sở thống nhất với Bộ Nội vụ (Ban Thi đua-Khen thưởng), Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Thông tư số 03/2010/TT-BVHTTDL quy định chi tiết về tiêu chuẩn, quy trình thủ tục, hồ sơ xét tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về văn học, nghệ thuật.

Về cơ sở pháp lý xây dựng tiêu chuẩn Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật và quy định về việc tác phẩm, cụm tác phẩm, công trình, cụm công trình đã được tặng Giải thưởng Nhà nước thì không được kết hợp với tác phẩm, công trình khác để đề nghị xét tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh.

Quá trình xây dựng Thông tư 03/2010/TT-BVHTTDL đã được Bộ VHTTDL bám sát và tuân thủ theo đúng các quy định về tiêu chuẩn tác phẩm/cụm tác phẩm, công trình/cụm công trình về văn học, nghệ thuật được xét tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.

Trên cơ sở những quy định tại Luật Thi đua-Khen thưởng, (Điều 67, 68 Luật Thi đua-Khen thưởng số 15/2003/QH11), Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã cụ thể hóa tiêu chuẩn đối với tác phẩm, cụm tác phẩm; công trình, cụm công trình đề nghị xét tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về văn học, nghệ thuật như sau:

Tác phẩm, cụm tác phẩm; công trình, cụm công trình đề nghị xét tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh phải “đặc biệt xuất sắc, có giá trị rất cao về nghệ thuật và nội dung tư tưởng: có tác dụng lớn phục vụ sự nghiệp cách mạng; có ảnh hưởng rộng lớn và lâu dài trong đời sống nhân dân; góp phần quan trọng vào sự nghiệp phát triển kinh tế-xã hội, bảo vệ Tổ quốc và sự nghiệp văn học, nghệ thuật của đất nước; quảng bá hình ảnh tốt đẹp của đất nước, dân tộc, con người Việt Nam xây dựng mối quan hệ tốt đẹp giữa Việt Nam với các nước trên thế giới”. Quy định về thời gian được công bố hoặc ứng dụng trong thực tiễn của tác phẩm, cụm tác phẩm, công trình, cụm công trình đề nghị xét Giải thưởng Hồ Chí Minh là 05 năm tính đến thời điểm nộp hồ sơ đề nghị xét tặng Giải thưởng.

Tác phẩm, cụm tác phẩm; công trình, cụm công trình đề nghị xét tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học, nghệ thuật phải “xuất sắc, có giá trị cao về nội dung tư tưởng và hình thức nghệ thuật; có tác dụng tốt trong việc giáo dục, xây dựng con người mới, nâng cao trình độ thẩm mỹ của nhân dân; góp phần đáng kể vào sự nghiệp phát triển nền văn học, nghệ thuật của đất nước; quảng bá hình ảnh tốt đẹp của đất nước, dân tộc, con người Việt Nam; xây dựng mối quan hệ tốt đẹp giữa Việt Nam với các nước trên thế giới”. Quy định về thời gian được công bố hoặc ứng dụng trong thực hiễn của tác phẩm, cụm tác phẩm, công trình, cụm công trình đề nghị xét Giải thưởng Nhà nước là 03 năm tính đến thời điểm nộp hồ sơ đề nghị xét tặng Giải thưởng.

Như vậy, theo các quy định về tiêu chuẩn nêu tại Luật Thi đua-Khen thưởng và Thông tư 03/2010/TT-BVHTTDL thì Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học, nghệ thuật chỉ được xét trao tặng cho tác phẩm, cụm tác phẩm; công trình, cụm công trình “đặc biệt xuất sắc, có giá trị rất cao về nghệ thuật và nội dung tư  tưởng, có tác dụng lớn phục vụ sự nghiệp cách mạng; có ảnh hưởng rộng lớn và lâu dài trong đời sống nhân dân; góp phần quan trọng vào sự nghiệp phá triển kinh tế-xã hội, bảo vệ Tổ quốc và sự nghiệp văn học, nghệ thuật của đất nước” được giới chuyên môn cũng như xã hội thừa nhận, có sức sống lâu dài, rộng khắp trong đời sống xã hội.

Khi một tác phẩm được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học, nghệ thuật, nghĩa là tác phẩm đó đã được Hội đồng các cấp xét đạt các tiêu chuẩn của Giải thưởng Nhà nước. Những tiêu chuẩn này thấp hơn rất nhiều so với các tiêu chuẩn của Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học, nghệ thuật. Chính vì vậy, tác phẩm đó không thể đủ điều kiện, tiêu chuẩn để kết hợp với các tác phẩm, công trình khác đề nghị xét tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh.

Đối với ý kiến “Giải thưởng Hồ Chí Minh không chất lượng bằng Giải thưởng Nhà nước”, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho biết: Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học, nghệ thuật là giải thưởng cao quý nhất của Nhà nước để tặng cho tác giả có tác phẩm; cụm tác phẩm, công trình, cụm công trình đạt được các tiêu chuẩn đặc biệt xuất sắc đã nêu ở trên. Điều đó có nghĩa không phải bất cứ tác giả nào cũng có thể sáng tạo ra các tác phẩm đủ tiêu chuẩn đề được xét tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh, và không phải tất cả các tác giả đã được tặng Giải thưởng Nhà nước thì sẽ có tác phẩm được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh. Thực tế qua 3 đợt xét tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh và 2 đợt xét tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học, nghệ thuật cho thấy, trong khi số tác giả có tác phẩm được tặng thưởng Giải thưởng Nhà nước là 328 người, thì chỉ có 89 tác giả được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh. Những tác giả được Nhà nước tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh trong lĩnh vực văn học, nghệ thuật đều là những tác giả có những đóng góp đặc biệt to lớn cho sự nghiệp cách mạng của đất nước, có tầm ảnh hưởng rộng khắp trong cả nước và được nhân dân cả nước mến mộ như: Nam Cao, Huy Cận, Xuân Diệu, Tố Hữu, Nguyên Hồng, Tô Hoài…

Trong Luật Thi đua, Khen thưởng cũng như trong Thông tư 03/2010/TT-BVHTTDL đều không quy định tác giả phải đăng ký xét tặng/ hoặc đã được tặng Giải thưởng Nhà nước rồi mới được đăng ký xét tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh; cũng không quy định về độ tuổi tối thiểu hoặc tối đa của tác giả khi đăngg ký xét tặng Giải thưởng. Trong khi Giải thưởng Nhà nước được xét và công bố 2 năm một lần, Giải thưởng Hồ Chí Minh được xét và công bố 5 năm một lần. Như vậy, trong khoảng thời gian 5 năm xét Giải thưởng Hồ Chí Minh có 2 lần xét Giải thưởng Nhà nước. Các tác giả có toàn quyền quyết định việc nộp hồ sơ đề nghị xét tặng Giải thưởng nào mà tác giả tự thấy tác phẩm của họ có thể đáp ứng được các tiêu chuẩn của các Giải thưởng, kể cả việc nộp hồ sơ đề nghị xét thẳng Giải thưởng Hồ Chí Minh mà không phải qua xét Giải thưởng Nhà nước.

Từ những căn cứ nêu trên, có thể kết luận rằng, việc tác giả Minh Luận, với những lập luận để dẫn tới ý kiến cho rằng “Giải thưởng  Hồ Chí Minh chất lượng không bằng Giải thưởng Nhà nước” hoàn toàn là những suy diễn chủ quan, thiếu căn cứ khoa học và pháp lý, đồng thời thể hiện sự thiếu trách nhiệm cũng như không nắm được tinh thần về Luật Thi đua, Khen thưởng, Thông tư số 03/2010/TT-BVHTTDL và các văn bản khác có liên quan. Nhiều thông tin mà tác giả Minh Luận đưa ra trong bài viết không đúng với quy định tại Thông tư. Ví dụ, Thông tư không quy định 5 năm sau khi được nhận Giải thưởng Nhà nước, các tác giả mới được phép nộp hồ sơ đề nghị xét tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh (“Và 5 năm sau khi được Giải thưởng Nhà nước, nếu họ đăng ký tham dự Giải thưởng Hồ Chí Minh thì họ mới nhận ra rằng: vốn liếng của họ còn quá lại quá ít”).

Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về văn học, nghệ thuật là để vinh danh các tác giả và cơ sở để vinh danh tác giả chính là tác phẩm mà họ bằng chính sức lao động của mình trực tiếp sáng tạo ra. Thông tư  không quy định tác giả phải được tặng Giải thưởng Nhà nước rồi mới được đề nghị tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh.

Tác giả Minh Luận đã tự chứng tỏ rằng tác giả không hề nghiên cứu Luật Thi đua, Khen thưởng, cũng như Thông tư 03 khi suy luận rằng “Giải thưởng Hồ Chí Minh chỉ là Giải thưởng cho phân đoạn 2 của sự nghiệp sáng tạo của nghệ sĩ mà thôi”. Việc tác giả Minh Luận đưa ra kết luận rằng “Sẽ rất nhiều và rất nhiều nghệ sĩ trong số những nghệ sĩ được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh tới đây với những tác phẩm chắc chắn sẽ “kém hơn” những tác phẩm của họ đoạt Giải thưởng Nhà nước” là kết luận hết sức chủ quan và không có cơ sở. Đặc biệt, tác giả Minh Luận còn đưa ra những quan điểm đối lập hoàn toàn với tiêu chuẩn, tiêu chí xét tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh được nêu rõ tại Luật Thi đua, Khen thưởng khi cho rằng: “Sẽ vô cùng đúng đắn khi Giải thưởng Hồ Chí Minh là Giải thưởng trao cho cả sự nghiệp sáng tạo của người nghệ sỹ”. Trong cả sự nghiệp sáng tạo của người nghệ sĩ, có thể người nghệ sĩ đó có nhiều tác phẩm xuất sắc, có giá trị, đạt các tiêu chuẩn Giải thưởng Hồ Chí Minh, nhưng điều đó không có nghĩa tất cả các tác phẩm của nghệ sĩ đó đều đạt tiêu chuẩn tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh. Quan điểm của tác giả minh Luận như vậy là đánh đồng tất cả các tác phẩm trong sự nghiệp sáng tạo của người nghệ sĩ, kể cả những tác phẩm không đạt tiêu chuẩn cũng đương nhiên được hưởng danh hiệu cao quý của Giải thưởng Hồ Chí Minh.

Việc xét tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về văn học, nghệ thuật thể hiện sự quan tâm đặc biệt của Đảng, Nhà nước đối với văn học, nghệ thuật, đối với đội ngũ những nghệ sĩ, những nhà nghiên cứu, sáng tác trong lĩnh vực văn học, nghệ thuật. Đây là nhiệm vụ đòi hỏi phải hết sức cẩn trọng trong quá trình triển khai thực hiện nhằm xét chọn được đúng các tác phẩm có đầy đủ các tiêu chuẩn, điều kiện để trình Chủ tịch nước tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước. Việc dư luận quan tâm và góp ý để công tác này ngày càng hoàn thiện hơn là vô cùng hữu ích. Sự tham gia của các cơ quan thông tin đại chúng là cần thiết đề cung câp thông tin về nhiệm vụ này đến quảng đại quần chúng. Song, cần tuyệt đối tránh việc đưa ra các thông tin sai lệch, không đúng sự thật, dẫn đến hiểu sai, hiểu không đúng vấn đề trong dư luận xã hội.

Trên tinh thần đó, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đề nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ Thông tin-Truyền thông chỉ đạo các cơ quan thông tin đại chúng trong cả nước lưu ý biên tập kỹ thông tin có liên quan đến công tác xét tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về văn học, nghệ thuật trước khi đăng tải.

HCTC
(Nguồn văn bản số 1517/BVHTTDL-TĐKT)