Hậu quả thật trên không gian ảo

Không thể phủ nhận, mạng xã hội là một công cụ kết nối hữu hiệu và là nơi lan tỏa sáng tạo. Song đi kèm với đó là những hệ lụy xã hội khó kiểm soát. Ngày càng nhiều video, clip, đặc biệt là các buổi livestream chứa ngôn từ thô tục, hành vi phản cảm, bạo lực được đăng tải tràn lan, thu hút hàng trăm nghìn lượt xem.

Theo các nhà nghiên cứu văn hóa, điều đáng lo ngại nhất nằm ở chỗ: mạng xã hội tuy là không gian ảo, nhưng hậu quả nó để lại là rất thật. Những nội dung câu view, câu like bằng chiêu trò không chỉ gây ảnh hưởng tức thời đến hành vi và cảm xúc người xem, mà còn khiến nhận thức của người tiếp cận bị lệch lạc giá trị nhân văn vốn có.

Điều đáng lo ngại nhất chính là giới trẻ. Đây chính là nhóm người có tỷ lệ cao sử dụng mạng xã hội và cũng là những người đang chịu tác động sâu sắc từ những nội dung lệch chuẩn. Khi các buổi phát trực tiếp với lời nói công kích, thô tục, thậm chí xúc phạm người khác được xem như giải trí, thì khi đó ranh giới giữa đúng và sai, đẹp và xấu trở nên khó phân định. Đó chính là cái bẫy vô hình mà thế giới mạng đang giăng ra. Nếu không có biện pháp kịp thời, xã hội sẽ phải đối diện với một thế hệ lệch chuẩn thực về giá trị.

Nhà nghiên cứu văn hóa Ngô Hương Giang cho rằng, mạng xã hội tuy chỉ là app công nghệ, song sự tương tác đôi chiều trên không gian đó lại thực, đặc biệt hậu quả mà nó để lại là rất lớn và dai dẳng. Những video, clip có nội dung xấu độc, câu like, câu view bất chấp không chỉ tác động trực tiếp đến hành vi lối sống của con người, mà nguy hiểm hơn, nó thu hẹp những nhận thức tích cực, nhân văn của con người về cuộc sống.

“Hiện chúng ta vẫn chưa có bộ công cụ để kiểm soát, phòng ngừa từ xa các nội dung đăng tải trên mạng xã hội. Những thông tin xấu độc chỉ được phát hiện, xử phạt khi có đơn tố giác, trình báo của công dân hoặc được phát hiện bởi báo chí. Chính lỗ hổng này đã tạo ta những “Creator” (nhà sáng tạo nội dung) những KOLs có sức ảnh hưởng xã hội không phải bằng sáng tạo nghệ thuật hay từ các hoạt động tích cực, lan tỏa những giá trị nhân văn, mà chủ yếu là bằng các chiêu trò, với nhiều phát ngôn ngông cuồng nhằm tạo trend, lôi kéo các fans u mê để xác lập đế chế quyền lực ảo”- ông Giang nói.

Siết chặt quản lý, khôi phục chuẩn

Nguyên nhân khiến các nội dung xấu độc vẫn tồn tại dai dẳng, theo nhiều chuyên gia, xuất phát từ lỗ hổng trong quản lý và kiểm soát pháp lý. Hiện chúng ta chưa có bộ công cụ hiệu quả để phát hiện, ngăn chặn sớm những nội dung độc hại trước khi chúng lan truyền. Hầu hết chỉ khi có đơn tố giác hoặc báo chí phản ánh, cơ quan chức năng mới vào cuộc xử lý.

Chính khoảng trống này đã tạo điều kiện cho một số người có sức ảnh hưởng không từ sáng tạo nghệ thuật hay đóng góp tích cực, mà bằng chiêu trò và phát ngôn gây sốc. Họ lôi kéo người xem, mà tự cho mình quyền lực trên mạng xã hội, tạo ra một dòng chảy văn hóa lệch hướng, tác động tiêu cực đến cộng đồng. Không chỉ vậy, chế tài xử phạt đối với các hành vi phát tán nội dung xấu độc hiện nay còn nhẹ, thiếu sức răn đe.

Nhiều ý kiến đã từng cho rằng, khi phát hiện KOLs hoặc cá nhân sản xuất, lan truyền nội dung độc hại, cơ quan chức năng cần ngăn chặn, cấm hoạt động ngay trên tất cả nền tảng. Đồng thời, mức xử phạt hành chính cần được nâng lên tương xứng. Và có thể là tiến đến xem xét trách nhiệm hình sự với những trường hợp gây tổn hại nghiêm trọng đến quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức và cá nhân.

Quan trọng hơn cả, để mạng xã hội trở thành môi trường lành mạnh, mỗi người dùng cần tỉnh táo và có trách nhiệm. Một môi trường mạng văn minh không chỉ là đòi hỏi về quản lý, mà còn là thước đo cho trình độ văn hóa, đạo đức và bản lĩnh của cả xã hội trong thời đại số.

Ông Ngô Hương Giang cho rằng, ngoài luật an ninh mạng, chúng ta cần ban hành bộ quy tắc ứng xử trên không gian mạng xã hội một cách triệt để. Trong đó “phong sát” là biện pháp rất đáng lưu tâm, thực hiện. Khi phát hiện bất cứ KOLs, KOC nào có hành vi lệch chuẩn trong phát ngôn, sản xuất các nội dung xấu độc hoặc lợi dụng chiêu trò để livestream bán hàng, cơ quan chức năng cần cấm hoạt động ngay những cá nhân đó trên mọi nền tảng mạng xã hội. Song song với biện pháp “phong sát” thì cần nâng cao mức xử phạt hành chính, từng bước nghiên cứu, bổ sung các điều kiện để khởi tố hình sự đối với hành vi sản xuất, phát tán thông tin xấu độc gây thiệt hại trực tiếp đến quyền, lợi ích hợp pháp của các cơ quan, tổ chức và cá nhân.

Theo nhà nghiên cứu Minh Đạo - Chi hội Di sản Văn hóa Hồng Châu (thuộc Hội Di sản Văn hóa Việt Nam), việc nâng cao nhận thức cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ, cần được coi là giải pháp trọng tâm. Cùng với đó là tăng cường công tác truyền thông với những nội dung tích cực, phù hợp từng độ tuổi và được thể hiện bằng nhiều hình thức sinh động, gần gũi, giúp người dân chủ động tiếp nhận và lan tỏa giá trị tốt đẹp. Công chúng cũng cần được trang bị khả năng nhận diện, phân biệt và tránh xa các nội dung độc hại, có thể gây tổn hại đến cá nhân, cộng đồng, nhất là với trẻ em. Đối với cơ quan quản lý, cần áp dụng những chế tài nghiêm minh với người phát tán thông tin sai lệch, buộc người đăng tải nội dung sai phải chịu trách nhiệm trước pháp luật.