Nghệ thuật đối thoại với truyền thống

Triển lãm tranh - tượng Ngày xửa ngày xưa - Câu chuyện đình làng - Đình Tây Đằng do nhóm nghệ sĩ Heritage and Art tổ chức, vừa diễn ra tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, mang đến những tác phẩm lấy cảm hứng từ di sản đình làng. Triển lãm nằm trong khuôn khổ dự án "Di sản văn hóa Việt qua góc nhìn nghệ sĩ đương đại" với mong muốn kế thừa, gìn giữ, phát triển và quảng bá di sản văn hóa Việt đến công chúng trong nước và bạn bè quốc tế.

Họa sĩ Nguyễn Minh (Minh Phố), người khởi xướng dự án cho biết, di sản văn hóa Việt là kho tàng khổng lồ trải dài suốt các thời đại. Trong đó, đình làng và văn hóa đình làng chính là nét đặc sắc, mang dấu ấn riêng biệt của Việt Nam, với sự độc đáo từ kiến trúc, tín ngưỡng thờ tự, phong tục tập quán, đến tích truyện lồng ghép trong các mảng chạm khắc…

Qua những chuyến đi điền dã lấy tư liệu, trực họa, gặp gỡ các nhân vật đặc biệt có liên quan để tìm hiểu sâu rộng hơn về giá trị của di sản văn hóa Việt, các nghệ sĩ đã nghiên cứu, xây dựng tác phẩm theo các chủ đề, nhóm di sản một cách có hệ thống theo tư duy và mỹ cảm riêng. Với tác phẩm hội họa, điêu khắc, đồ họa… các nghệ sĩ mong muốn tạo sự khác biệt để công chúng tiếp cận di sản qua góc nhìn đa chiều, hướng đến sự lan tỏa giá trị của di sản văn hóa trong đời sống.

Họa sĩ Nguyễn Minh cho biết, những năm tới, nhóm sẽ tiếp tục nghiên cứu và sáng tạo tác phẩm theo từng giai đoạn với các di sản văn hóa vật thể (Khu di tích Hoàng thành Thăng Long, quần thể di tích Cố đô Huế); di sản thiên nhiên (vịnh Hạ Long, Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng); di sản văn hóa phi vật thể (ca trù, quan họ Bắc Ninh, ví giặm Nghệ Tĩnh)…

Chung mạch cảm hứng đó, triển lãm Dọc miền di sản của họa sĩ trẻ Lê Rin mới đây giới thiệu hơn 100 bức tranh màu nước, tái hiện cảnh sắc, ẩm thực và văn hóa khắp ba miền đất nước. Tác phẩm của Lê Rin như cuốn nhật ký bằng tranh sống động, truyền tải niềm say mê vẻ đẹp Việt đến thế hệ trẻ. Anh hy vọng hành trình di sản này sẽ là cầu nối để người Việt và du khách quốc tế thấu hiểu hơn về những nét đẹp truyền thống.

Với những người trẻ hiện nay, di sản không chỉ để trưng bày mà còn là nguồn cảm hứng sáng tạo. Nhiều tác phẩm đã ra đời và được giới thiệu tới công chúng như triển lãm Mỹ thuật và di sản: Hình tượng Tứ linh qua nghệ thuật tạo hình với 46 tác phẩm thể hiện hình tượng Long, Lân, Quy, Phụng bằng hội họa, đồ họa, điêu khắc, nghệ thuật sắp đặt; triển lãm Thiên Quang với các tác phẩm tái hiện sự phát triển của các làng nghề nổi tiếng của Thăng Long xưa… Qua đó cho thấy, mỗi thế hệ đều có cách riêng để tìm lại và thể hiện góc nhìn về những giá trị quý báu từ quá khứ.

Thể hiện di sản bằng mỹ cảm đương đại

Trong nhiều thập kỷ, từ "di sản" thường gợi lên hình ảnh của sự cẩn trọng, những quy tắc nghiêm ngặt và lòng tôn kính gần như tĩnh lặng đối với quá khứ. Tuy nhiên, thế hệ nghệ sĩ đương đại đã mạnh mẽ phá vỡ "bức tường" ngăn cách đó. Họ nhận ra rằng, giá trị đích thực của di sản nằm ở khả năng đối thoại và biến đổi theo thời gian.

Không chỉ tìm về ca trù, hát xẩm, nghệ thuật sơn mài, hay kiến trúc truyền thống để chiêm ngưỡng, các nghệ sĩ đi sâu tìm hiểu tinh thần, triết lý, và kết cấu nội tại của những di sản ấy, chiết xuất ra những "hạt nhân năng lượng". Đó có thể là những biểu tượng văn hóa, triết lý sống, hay những cảm xúc tập thể đã được tích tụ qua nhiều thế hệ. Những hạt nhân ấy cũng trở thành điểm tựa để nghệ sĩ đặt câu hỏi về bản sắc, ký ức và tương lai.

Theo Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam, họa sĩ Lương Xuân Đoàn, người Việt trẻ bây giờ vẫn nhớ chuyện ngày xưa, về nét đẹp văn hóa, tâm hồn Việt. Họ đã làm cho người đi trước, người của ngày hôm qua phải thảng thốt, rằng mình có bao giờ lãng quên nét cũ, duyên xưa của di sản?

Nghệ thuật không đơn thuần là sự sáng tạo về hình thức hay chất liệu. PGS. TS. Đoàn Thị Mỹ Hương, Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam, cho rằng, mục đích sâu xa của nghệ thuật là phục vụ đời sống tinh thần của con người, phản ánh rõ nét văn hóa, lịch sử và xã hội mà chúng ta đang sống, từ đó giúp khơi gợi cảm xúc, hướng con người tới những cảm xúc và hành động mang tính chất chân - thiện - mỹ…

Tuy nhiên, hành trình tìm cảm hứng từ giá trị xưa, biến thành sáng tạo nghệ thuật chưa bao giờ dễ dàng. Nếu nghệ sĩ chỉ dừng lại ở việc vay mượn hình ảnh bề mặt mà thiếu đi sự thấu hiểu chiều sâu triết lý, tác phẩm sẽ dễ rơi vào sự hời hợt, sáo rỗng, thậm chí làm tổn thương giá trị nguyên bản của di sản.

Nhiều chuyên gia cho rằng, thấu hiểu di sản không đến từ việc nhìn thấy, mà từ việc cảm nhận, đối thoại và sống cùng nó. Đó là quá trình đòi hỏi sự kiên nhẫn, khiêm nhường và tâm thế học hỏi không ngừng. Chỉ khi nghệ sĩ bước vào thế giới di sản với sự tôn trọng và tinh thần khám phá, họ mới có thể chạm đến những tầng sâu của bản sắc, và từ đó, kiến tạo nên những tác phẩm thực sự có hồn - nơi cái mới không phủ nhận cái cũ, mà nâng đỡ, làm sáng rõ và tiếp nối nó trong hành trình nghệ thuật đầy nhân văn.

Việc nghệ thuật đương đại giải mã và sáng tạo từ di sản không chỉ là hành động nghệ thuật, mà còn giữ cho bản sắc Việt luôn sống động, truyền cảm hứng và đồng hành cùng tương lai.