Tấm “căn cước” nuôi dưỡng nghệ thuật

Thực tế cho thấy, càng đi sâu vào văn hóa dân tộc, nghệ sĩ càng có cơ hội tạo nên tiếng nói độc đáo. Không nhiều về số lượng, nhưng mỗi khi có một tác phẩm điện ảnh đào sâu vào giá trị văn hóa Việt, lập tức tạo được sự quan tâm của công chúng và giới làm nghề. Những bộ phim như: Áo lụa Hà Đông, Mùa len trâu, Thời xa vắng, Song Lang… đã để lại dấu ấn khi khắc họa đậm nét đặc trưng văn hóa vùng miền qua từng giai đoạn lịch sử. Hay như: “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh”, “Mắt biếc”, “Tro tàn rực rỡ”… đều cố gắng khắc họa một cách đậm đặc nhất văn hóa Việt lên phim. Với nghệ sĩ, hành trình sáng tạo cũng là khát vọng tìm thấy một bộ phim đủ sức phản ánh và tôn vinh bản sắc văn hóa nơi mình gắn bó từ thuở ấu thơ đến trưởng thành.

Âm nhạc Việt Nam cũng ghi nhận nhiều tín hiệu tích cực từ sự trở về với chất liệu dân gian. Hoàng Thùy Linh đã gây tiếng vang khi đưa Mị, một nhân vật trong văn học dân gian, vào ca khúc “Để Mị nói cho mà nghe” và sau đó là “See Tình” với cách tiếp cận hiện đại. Ca sĩ Tùng Dương thì thổi luồng gió mới bằng việc kết hợp dân ca với dàn nhạc giao hưởng trong các dự án Con người và The Roots.

Những nỗ lực ấy cho thấy, khi bản sắc được khai thác sáng tạo, nó trở thành nguồn năng lượng giúp nghệ thuật Việt Nam tạo dấu ấn trong lòng công chúng, đồng thời khẳng định vị trí trên bản đồ văn hóa quốc tế.

Theo TS Phạm Việt Long - nguyên Chủ tịch Hội đồng Quản lý - Viện Nghiên cứu văn hóa và phát triển, bản sắc dân tộc đóng vai trò quan trọng trong nghệ thuật Việt Nam, giúp định hình những giá trị độc đáo và tạo nên dấu ấn riêng. Trong thời gian qua, việc gìn giữ bản sắc được chú trọng, từ việc bảo tồn chất liệu truyền thống đến khai thác những biểu tượng văn hóa đặc trưng.

Chất liệu mở cho sáng tạo và hội nhập

Trong bối cảnh hội nhập toàn cầu, nhiều tác phẩm nghệ thuật đương đại gây tiếng vang quốc tế không chỉ vì mang bản sắc một quốc gia, mà còn bởi chúng chạm đến những vấn đề phổ quát: tình yêu, nỗi đau, khát vọng và số phận con người. Điều này đặt ra một câu hỏi lớn: liệu nhấn mạnh quá nhiều vào bản sắc có vô tình trở thành “chiếc khung” hạn chế sức sáng tạo?

Các chuyên gia cho rằng, nếu nghệ thuật chỉ chăm chú vào việc bảo tồn nguyên trạng mà thiếu đổi mới, nó sẽ dễ rơi vào sự lặp lại, xa rời nhịp sống hiện đại và ít hấp dẫn với thế hệ trẻ. Bản sắc cần được nhìn nhận không phải chỉ để “trưng bày” mà phải là dòng chảy sống động.

Như vậy, vấn đề không nằm ở việc từ bỏ bản sắc, mà ở cách nghệ sĩ “đối thoại” với nó. Khi được đặt trong tinh thần sáng tạo và đổi mới, bản sắc sẽ trở thành “căn cước” đặc biệt, giúp nghệ thuật Việt Nam hội nhập mà không hòa tan, khẳng định vị thế trong đời sống văn hóa toàn cầu.

Theo TS Phạm Việt Long, để nghệ sĩ Việt Nam giữ bản sắc mà không bị bó hẹp trong khuôn khổ "quốc tịch nghệ thuật" là tiếp cận văn hóa như một nguồn cảm hứng chứ không phải rào cản. Bản sắc không chỉ nằm trong những yếu tố truyền thống mà còn thể hiện qua cách tư duy, cách đặt vấn đề và cách phản ánh đời sống xã hội. Khi nghệ sĩ kết hợp các giá trị địa phương với ngôn ngữ nghệ thuật mang tính phổ quát, tác phẩm của họ có thể vừa mang đặc trưng Việt Nam vừa chạm đến những vấn đề chung của nhân loại.

Cũng theo ông Long, văn hóa không bất biến; nó luôn phát triển cùng con người, phản ánh sự thay đổi của xã hội, tư tưởng và công nghệ. Điều quan trọng là giữ được tinh thần cốt lõi của bản sắc nhưng cũng để nó có cơ hội tiến hóa, thích ứng với sự vận động của nghệ thuật đương đại

Đạo diễn - NSƯT Bùi Trung Hải cho rằng, điều đầu tiên là các nghệ sĩ cần sáng tác theo đúng cảm giác, bản năng, tư duy của chính mình để đạt được sự thoải mái cần thiết trong sáng tác các tác phẩm. Người nghệ sĩ cũng cần không chỉ tiếp nhận cảm hứng sáng tạo trong giới hạn trong tác phẩm nghệ thuật của đất nước mình mà rất cần có sự tiếp xúc, học hỏi, lấy cảm hứng từ những tác phẩm đỉnh cao của nghệ thuật quốc tế. Tính dân tộc sẽ tự thân thể hiện trong tác phẩm một cách vô thức, nằm sẵn trong tâm thức của người nghệ sĩ, và khán giả sẽ cảm nhận được điều đó.