Nỗ lực giữ gìn

Tính đến thời điểm hiện nay, sau đợt kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể năm 2013, số di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn tỉnh đã nhận diện, đánh giá và xây dựng kế hoạch bảo vệ là 291 di sản thuộc 7 loại hình: Tiếng nói, chữ viết; ngữ văn dân gian; nghệ thuật trình diễn dân gian; lễ hội truyền thống; tập quán xã hội và tín ngưỡng; nghề thủ công truyền thống; tri thức dân gian. Trong số 291 di sản văn hóa phi vật thể, có 1 di sản được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại (thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam); 17 di sản văn hóa phi vật thể được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, trong đó có một số di sản văn hóa phi vật thể liên quan đến dân ca, dân vũ, dân nhạc như “Lượn Slương, lượn Cọi, lễ cấp sắc của người Tày”; “Nghệ thuật múa khèn của người Mông”; “Hát Pá Dung của người Dao”; “Hát sli của người Nùng”... Gắn với việc nắm giữ, truyền dạy và thực hành các di sản văn hóa phi vật thể nêu trên, tỉnh Bắc Kạn có 1 Nghệ nhân Nhân dân và 7 Nghệ nhân Ưu tú.

Quán triệt triển khai thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII, Nghị quyết số 33-NQ/TW ngày 9/6/2014 Hội nghị Trung ương 9 (khóa XI) về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước, Tỉnh ủy Bắc Kạn đã cụ thể hóa bằng Chương trình hành động số 18-CTr/TU ngày 12/11/2014 thực hiện Nghị quyết 33-NQ/TW. UBND tỉnh cũng đã ban hành Quyết định số 1515/QĐ-UBND ngày 10/9/2018 về việc phê duyệt Dự án “Bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể trong danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia ở tỉnh Bắc Kạn, giai đoạn 2018 - 2020”. Các ngành chức năng, các địa phương đã tập trung đẩy mạnh tuyên truyền, vận động Nhân dân thực hiện Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” gắn với xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh; tổ chức tốt các hoạt động văn hóa, thể thao, du lịch chào mừng kỷ niệm các ngày lễ lớn của đất nước, địa phương đảm bảo an toàn, tiết kiệm, lành mạnh, góp phần bảo tồn và phát huy có hiệu quả các làn điệu dân ca, dân vũ, dân nhạc của đồng bào các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh. Ngoài ra, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp với các sở, ban, ngành liên quan tham mưu cho UBND tỉnh ban hành và trực tiếp ban hành các văn bản chỉ đạo triển khai công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa, truyền thống tốt đẹp của các dân tộc trên địa bàn.

Hiện nay, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã triển khai thực hiện 3 dự án thành phần gồm: dự án Tổng kiểm kê di sản văn hóa; dự án Đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực, phát huy hiệu quả các thiết chế văn hóa cơ sở vùng dân tộc thiểu số; dự án Gắn kết phát triển kinh tế và bảo tồn, phát triển văn hóa các dân tộc thiểu số. Giai đoạn tiếp theo, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tiếp tục triển khai thực hiện 2 dự án còn lại gồm: Dự án Giới thiệu, quảng bá các tác phẩm văn học nghệ thuật và các di sản văn hóa tiêu biểu của các dân tộc thiểu số và đưa giáo dục văn hóa truyền thống các dân tộc vào trường học; dự án Chương trình hoạt động, lễ hội và biểu diễn văn hóa nghệ thuật các dân tộc cấp huyện, tỉnh.

Cùng với hoạt động nghệ thuật chuyên nghiệp, phong trào văn hóa, văn nghệ quần chúng cũng phát triển mạnh. Đến nay, toàn tỉnh có hàng trăm đội văn nghệ quần chúng cấp xã, phường, khối cơ quan, trường học, các lực lượng vũ trang tổ chức biểu diễn, sinh hoạt thu hút nhiều người tham gia.

Trên địa bàn tỉnh còn có một số câu lạc bộ (CLB) được Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch bảo tồn và duy trì hoạt động dân ca, dân vũ, dân nhạc tiêu biểu như tại huyện Na Rì có CLB hát Then - đàn Tính của người Tày thị trấn Yến Lạc với 24 thành viên; CLB hát Sli của đồng bào dân tộc Nùng, xã Xuân Dương với 32 thành viên tham gia; CLB múa Khèn của người Mông tại xã Lương Thượng với hơn 40 thành viên tham gia. Tại huyện Ba Bể có CLB hát Then - đàn Tính được thành lập năm 2019 tại xã Nam Mẫu với 35 thành viên tham gia. Huyện Pác Nặm có CLB múa khèn Mông được thành lập từ năm 2020 tại xã Cổ Linh gồm 15 thành viên.

Trước nguy cơ mai một

Mặc dù công tác bảo tồn dân ca, dân vũ, dân nhạc đã được các cấp, ngành triển khai khá tích cực nhưng hiệu quả đạt được chưa cao, nhất là việc quảng bá giá trị các loại hình dân ca, dân vũ và các di sản văn hóa khác để thu hút khách du lịch. Bên cạnh đó, bản sắc văn hóa của một số dân tộc đang đứng trước nguy cơ bị mai một như tiếng nói, trang phục, chữ viết…; các giá trị văn hóa truyền thống của một số dân tộc thiểu số chưa được phát huy, thế hệ trẻ chưa tích cực tham gia vào hoạt động bảo tồn văn hóa của chính dân tộc mình mà hầu hết những cá nhân tham gia thực hành, trình diễn và nắm giữ các loại hình dân ca, dân vũ, dân nhạc dân tộc… là các thế hệ trung cao niên.

Trước những nguy cơ mai một các loại hình âm nhạc truyền thống của đồng bào các dân tộc, vấn đề bảo tồn, gìn giữ, phát huy giá trị âm nhạc truyền thống các dân tộc đang được đặt ra cấp bách, đặc biệt là trong giai đoạn hiện nay. Bởi công tác bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống, trong đó có dân ca, dân vũ gắn với phát triển du lịch cộng đồng không chỉ mang ý nghĩa sâu sắc trong việc giáo dục truyền thống, quảng bá văn hóa, du lịch, nâng cao thu nhập cho Nhân dân mà còn góp phần quan trọng thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Do vậy, trong giai đoạn 2021 - 2030, tỉnh đề ra các nhiệm vụ trọng tâm và giải pháp chủ yếu như ưu tiên công tác bồi dưỡng, đào tạo, tập huấn, nâng cao trình độ đội ngũ cán bộ làm công tác văn hóa tại cơ sở, đặc biệt là các địa phương vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Nghiên cứu, có cơ chế hỗ trợ cho các hoạt động bảo tồn, phát huy giá trị các loại hình dân ca, dân nhạc, dân vũ của đồng bào các dân tộc. Triển khai có hiệu quả Quyết định số 281/QĐ-UBND ngày 02/3/2021 của UBND tỉnh về việc ban hành Kế hoạch thực hiện Đề án “Chương trình hoạt động văn hóa, nghệ thuật phục vụ vùng sâu vùng xa, biên giới, hải đảo, vùng dân tộc thiểu số giai đoạn 2021 - 2030”, với các nội dung nghiên cứu, xây dựng và nhân rộng mô hình các đội văn nghệ dân gian, dân tộc ở thôn, bản vùng sâu, vùng xa, vùng dân tộc thiểu số. Tổ chức các ngày hội, giao lưu, hội thi, hội diễn cấp tỉnh và cấp huyện. Tuyên truyền, giới thiệu, quảng bá các mô hình hay trong phát triển kinh tế - xã hội gắn với bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Sưu tầm, bảo tồn các làn điệu dân ca, dân vũ, nhạc cụ, nghi thức diễn xướng dân gian, các giá trị văn hóa các dân tộc thiểu số có nguy cơ mai một, thất truyền để truyền dạy cho lớp trẻ…

Thông qua việc thực hiện tốt công tác bảo tồn, phát huy giá trị các loại hình dân ca, dân nhạc, dân vũ của đồng bào các dân tộc đã góp phần giữ vững ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn tỉnh, tạo sự thống nhất về nhận thức và tổ chức thực hiện công tác bảo tồn, phát huy văn hóa truyền thống nói chung và dân ca, dân vũ, dân nhạc của các dân tộc thiểu số./.