Đối với Việt Nam, đặc biệt là ở các vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, hạ tầng không chỉ là câu chuyện của đường sá, điện nước hay viễn thông, mà còn là động lực quan trọng để phá vỡ thế "địa hình chia cắt", rút ngắn khoảng cách về kinh tế – xã hội và tạo điều kiện cho chính người dân vùng cao tiếp cận các dịch vụ thiết yếu.

Hạ tầng – điều kiện sống còn đối với vùng núi

Vùng dân tộc thiểu số và miền núi chiếm hơn 3/4 diện tích cả nước, trải dài từ Tây Bắc, Trường Sơn đến Tây Nguyên. Địa hình hiểm trở, khoảng cách xa trung tâm và điều kiện tự nhiên phức tạp khiến việc đầu tư hạ tầng nơi đây gặp nhiều thách thức. Tuy nhiên, sự phát triển của hạ tầng giao thông, điện lưới, thông tin liên lạc và hệ thống thủy lợi lại chính là điều kiện quyết định để người dân vươn lên.

Đây cũng là lý do trong nhiều năm qua, Nhà nước liên tục dành nguồn lực lớn để đầu tư vào đường liên xã, đường tuần tra biên giới, cầu dân sinh, điện lưới quốc gia, trường học, trạm y tế và các công trình thủy lợi nhỏ. Việc các tuyến đường được mở rộng và thông suốt giúp nông sản không còn bị "mắc kẹt" trong rừng núi, du khách có thể tiếp cận các bản làng dễ dàng hơn, còn người dân thì thuận tiện đi lại, học hành, chữa bệnh và giao thương.

Chính sự thay đổi này đã tạo nên chuyển biến lớn tại nhiều địa phương. Nếu trước đây, việc đưa hàng hóa từ bản ra chợ huyện mất cả ngày, thì nay có thể thực hiện chỉ trong vài giờ. Trẻ em ở vùng cao không còn phải đi bộ hàng chục cây số đến trường. Người dân kịp thời tiếp cận thông tin dự báo thiên tai, giúp giảm thiểu rủi ro và bảo vệ sản xuất.

Không còn bó hẹp trong từng tỉnh hay từng huyện, hạ tầng liên vùng đang trở thành hướng đi mới trong chiến lược phát triển miền núi. Các tuyến đường kết nối từ Tây Bắc về Hà Nội, từ Tây Nguyên xuống duyên hải miền Trung hay từ miền núi Quảng Nam – Kon Tum sang cửa khẩu quốc tế đã mở ra không gian kinh tế rộng lớn hơn cho người dân.

Khi liên kết vùng được thúc đẩy, nông sản không còn chỉ tiêu thụ trong phạm vi hẹp mà có thể đưa vào chuỗi cung ứng lớn, thậm chí xuất khẩu. Ví dụ, các sản phẩm như chuối, xoài, cà phê, mắc ca… đã tìm được thị trường rộng mở nhờ hệ thống giao thông kết nối thuận lợi. Doanh nghiệp cũng mạnh dạn đầu tư nhà máy chế biến ngay tại vùng nguyên liệu, giúp giảm chi phí vận chuyển và nâng cao giá trị sản phẩm.

Bên cạnh đó, hạ tầng liên vùng giúp thúc đẩy du lịch phát triển mạnh hơn. Du khách có thể di chuyển dễ dàng từ các trung tâm lớn đến các điểm du lịch cộng đồng. Các tour du lịch xuyên vùng, liên kết giữa các tỉnh bắt đầu hình thành, tạo ra chuỗi sản phẩm đa dạng và thu hút lượng khách lớn.

Song hành với phát triển hạ tầng là chiến lược quy hoạch và sắp xếp dân cư. Nhiều địa phương miền núi trước đây chịu ảnh hưởng nặng nề của thiên tai như lũ quét, sạt lở, đã xây dựng các khu tái định cư an toàn hơn, có điện, nước sạch, trường học và dịch vụ sinh hoạt cơ bản. Việc ổn định dân cư không chỉ giúp người dân an toàn hơn, mà còn tạo điều kiện để họ gắn bó với vùng đất mới, đầu tư sinh kế và phát triển kinh tế gia đình.

Nhiều khu dân cư mới cũng được quy hoạch gần vùng sản xuất tập trung để thuận tiện cho sản xuất và giao thương. Điều này giúp hình thành các cụm kinh tế nhỏ, phát huy lợi thế từng vùng như trồng dược liệu, cây ăn quả, phát triển chăn nuôi, hoặc làm dịch vụ du lịch.

Hạ tầng thông tin – yếu tố không thể thiếu trong thời đại số

Bên cạnh đường sá và cầu cống, hạ tầng viễn thông và chuyển đổi số cũng đóng vai trò quan trọng đối với vùng cao. Sự phổ cập của 4G và sắp tới là 5G đang giúp người dân tiếp cận thông tin thị trường, học kỹ thuật qua video, đăng ký dịch vụ công trực tuyến và quảng bá sản phẩm qua mạng xã hội.

Thương mại điện tử trở thành "cánh cửa" mới để nông sản vùng cao bước ra thị trường cả nước. Từ quả mận, chè Shan tuyết cho đến sản phẩm dệt thổ cẩm, đồ thủ công… đã tiếp cận được hàng triệu khách hàng thông qua sàn thương mại điện tử. Điều này mở ra cơ hội lớn để nâng cao thu nhập và phát triển kinh tế hộ gia đình.

Dù đạt được nhiều thành tựu, việc phát triển hạ tầng miền núi vẫn còn không ít khó khăn: chi phí đầu tư lớn, điều kiện địa hình phức tạp, thiên tai thường xuyên và nguồn lực hạn chế của địa phương. Một số tuyến đường bị hư hỏng nhanh do mưa lũ; một số công trình nước sạch chưa phát huy hiệu quả; hạ tầng chuyển đổi số chưa đồng bộ.

Những thách thức này đòi hỏi sự vào cuộc mạnh mẽ hơn của Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng. Cần có cơ chế huy động vốn đa dạng, ưu tiên các dự án cấp bách, kết hợp đầu tư công – tư và chú trọng bảo trì, nâng cấp công trình sau khi hoàn thành.

Thực tế ở nhiều vùng dân tộc thiểu số cho thấy, ở đâu có hạ tầng phát triển, ở đó đời sống người dân cải thiện rõ rệt. Thu nhập tăng, người dân tiếp cận dịch vụ giáo dục – y tế dễ dàng hơn, trẻ em được đến trường đầy đủ và cơ hội việc làm mở rộng. Sự thay đổi này không chỉ giúp giảm nghèo mà còn tạo nền tảng để không tái nghèo.

Hạ tầng cũng góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa và phát triển du lịch bền vững. Khi du khách đến bản làng thuận tiện hơn, người dân có điều kiện giới thiệu văn hóa truyền thống và phát huy giá trị cộng đồng.