Thiếu vắng những tác phẩm có giá trị cao về nghệ thuật

Phát biểu đề dẫn tại hội thảo, Tổng biên tập Tạp chí Văn hóa nghệ thuật Hoàng Hà cho biết: Văn học, nghệ thuật luôn được Đảng ta xác định là lĩnh vực rất quan trọng và đặc biệt tinh tế của văn hóa. "Tấm bản đồ văn học, nghệ thuật" đất nước liền một dải, 50 năm qua, văn học, nghệ thuật Việt Nam tiếp tục mạch nguồn truyền thống cách mạng, bám sát thực tiễn và hơi thở cuộc sống, thể hiện khát vọng chân, thiện, mỹ, góp phần bồi đắp tâm hồn, tư tưởng, tình cảm và khí phách con người Việt Nam.

Cùng với mở cửa và hội nhập quốc tế, giao lưu văn hóa được tăng cường, nhiều trường phái văn học, nghệ thuật được tiếp thu, một số nhà nghiên cứu đã đề cập đến khuynh hướng sáng tác hậu hiện đại trong văn học, vượt qua những khuôn khổ sáng tác trước đó. Nhiều tác phẩm văn học đã được dịch ra nước ngoài; nhiều chương trình nghệ thuật đã được giới thiệu đến bạn bè quốc tế thông qua các ngày văn hóa, tuần văn hóa; một số tác phẩm điện ảnh đoạt giải thưởng quốc tế… qua đó, góp phần quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam ra thế giới.

Cũng theo ông Hoàng Hà từ năm 1990 đến nay, nhiều loại hình nghệ thuật đương đại mới xuất hiện như: nghệ thuật sắp đặt, nghệ thuật trình diễn, nghệ thuật đa phương tiện… góp phần là phong phú đời sống văn hóa tinh thần của công chúng, nhất là giới trẻ. Các lễ hội văn hóa (âm nhạc, điện ảnh, ngày thơ…) cũng là điều kiện tốt, kích thích sự sáng tạo của văn nghệ sĩ.

Đặc biệt, nhờ vào thành tựu khoa học công nghệ, nhiều tác phẩm văn học, nghệ thuật được lan tỏa rộng rãi trên môi trường mạng, mang đến những tâm thế mới cho người sáng tác và công chúng: đó là sự chủ động, tương tác hai chiều; qua đó, giúp người sáng tác nắm bắt thị hiếu và nhu cầu hưởng thụ của công chúng để có thế sáng tạo những tác phẩm mới, hấp dẫn công chúng. Sự phát triển của thị trường nghệ thuật những năm gần đây đã đóng góp quan trọng vào phát triển công nghiệp văn hóa, mà tiên phong là lĩnh vực điện ảnh ở phía Nam.

"Có thể nói, chưa bao giờ mà văn nghệ sĩ có nhiều điều kiện thuận lợi để công bố, phổ biến các sáng tạo như hiện nay. Đảng và Nhà nước luôn dành sự quan tâm đặc biệt cho văn hóa nói chung và văn học, nghệ thuật nói riêng. Điều này được thể hiện qua các chủ trương, chính sách hỗ trợ, khuyến khích sự tìm tòi, tôn trọng tự do sáng tạo của văn nghệ sĩ" – Tổng biên tập Tạp chí Văn hóa nghệ thuật nói.

Tuy nhiên, theo ông Hoàng Hà, bên cạnh những thành tựu đạt được, lĩnh vực văn học, nghệ thuật vẫn còn những hạn chế, đó là sự thiếu vắng những tác phẩm có giá trị cao về tư tưởng và nghệ thuật, phản ánh đúng tầm vóc của sự nghiệp đổi mới, có sức lay động mạnh mẽ công chúng. Còn có những tác phẩm nặng về giải trí, dễ dãi chạy theo thị hiếu tầm thường; một số tác phẩm phản ánh sự bế tắc, u tối, xa rời thực tiễn cuộc sống…

Đồng quan điểm trên, nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa và Phát triển, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh PGS. TS Nguyễn Toàn Thắng cho biết: Trong thời đại công nghệ số và mạng xã hội phát triển bùng nổ hiện nay, văn học nghệ thuật số, truyền thông nghệ thuật đại chúng (truyện tranh, phim ngắn, clip hoạt hình, nhạc rap, podcast văn học…) cũng trở thành kênh truyền tải nhanh chóng và hiệu quả những thông điệp xã hội tích cực đến giới trẻ. Nhiều sáng tác đã lựa chọn cách tiếp cận gần gũi, sử dụng ngôn ngữ hiện đại để phản ánh các vấn đề như bảo vệ môi trường, phát triển bền vững, quyền con người, bình đẳng giới, tôn trọng sự khác biệt…, qua đó nâng cao nhận thức xã hội và lan tỏa năng lượng tích cực.

"Tuy nhiên, cũng cần thẳng thắn nhìn nhận rằng trong dòng chảy nghệ thuật hiện đại, không ít biểu hiện lệch chuẩn, thương mại hóa, câu khách, cổ xúy cho lối sống thực dụng, hưởng lạc đã xuất hiện, nhất là trên không gian mạng" - PGS. TS Nguyễn Toàn Thắng chia sẻ.

Chuyển đổi số trong lĩnh vực văn học, nghệ thuật là tất yếu

Trước thực trạng đó, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa và Giáo dục của Quốc Hội PGS. TS Bùi Hoài Sơn, để khắc phục những điểm nghẽn hiện hữu và thúc đẩy sự phát triển bền vững của văn học, nghệ thuật trong giai đoạn mới, cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật, bảo đảm tính bao quát, đồng bộ và khả thi. Việc xây dựng các đạo luật chuyên ngành còn thiếu như Luật Văn học, Luật Mỹ thuật, Luật Nhiếp ảnh, Luật Nghệ thuật biểu diễn hay Luật Văn hóa nghệ thuật số sẽ tạo hành lang pháp lý rõ ràng, bảo đảm quyền tự do sáng tạo và hưởng thụ văn hóa của công dân.

Bên cạnh đó, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và bảo vệ đội ngũ nghệ sĩ là yếu tố sống còn. Cần đổi mới chương trình đào tạo nghệ thuật các cấp, tăng cường liên kết với thị trường lao động và quốc tế. Đồng thời, chính sách đặc thù trong tuyển chọn, đãi ngộ và tôn vinh nghệ sĩ, đặc biệt là tài năng trẻ và nghệ nhân dân gian, cần được cụ thể hóa bằng các chương trình học bổng, cơ chế bảo trợ và bảo hiểm nghề nghiệp phù hợp với đặc thù sáng tạo nghệ thuật.

"Đặc biệt, thúc đẩy chuyển đổi số trong lĩnh vực văn học, nghệ thuật là một yêu cầu tất yếu. Xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về tác phẩm, tác giả, quyền sở hữu trí tuệ; đầu tư thư viện số, nhà hát ảo, bảo tàng số; phát triển các nền tảng số chuyên biệt sẽ giúp quảng bá tác phẩm, kết nối nghệ sĩ với công chúng, và gìn giữ các giá trị văn hóa trong không gian số" – PGS. TS Bùi Hoài Sơn nói.

Trong khi đó, nguyên Trưởng Khoa Truyền thông quốc tế và Văn hóa Đối ngoại, Học viện Ngoại giao PGS. TS Lê Thanh Bình cho rằng: "Giáo dục thẩm mỹ, văn hóa, nghệ thuật trong học đường các cấp cần được đổi mới toàn diện, kịp thời, phù hợp thời đại và lợi thế văn hóa dân tộc. Công tác lý luận – phê bình phải bắt kịp thực tiễn sáng tạo, khơi dậy tinh thần tranh luận học thuật tích cực và khai phóng.

Đồng thời, chủ động hội nhập quốc tế có chọn lọc: hội nhập văn hóa phải trên tinh thần tự tôn bản sắc nổi bật và bản lĩnh văn hóa thể hiện hài hòa, độc đáo trên các tác phẩm của nhà sáng tác Việt Nam. Tăng cường xuất khẩu tác phẩm văn học, nghệ thuật Việt ra thế giới thông qua dịch thuật, triển lãm, giao lưu, hợp tác đa phương, song phương và khuyến khích chính các nghệ sĩ, nhà sáng tác, nhà quản lý văn học, nghệ thuật, nhà đầu tư… giao lưu với đối tác nước ngoài, thúc đẩy các hợp tác chuyên môn, phổ biến tác phẩm"../.