Nhà nước và nhân dân cùng bảo vệ di sản

Để bảo tồn và phát huy giá trị Di sản Thế giới Thành Nhà Hồ, năm 2017, UBND tỉnh Thanh Hóa đã có Quyết định số 3034/QĐ-UBND ban hành quy chế quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị Di sản Văn hóa Thế giới Thành Nhà Hồ. Theo quyết định, tổng diện tích quy hoạch của di sản sẽ được nâng lên trên 5.200 ha. Trong đó, diện tích vùng lõi - khu vực bảo tồn đặc biệt là 155 ha, bao gồm: Thành nội; La Thành; Đàn tế Nam Giao; diện tích vùng đệm trải dài trên địa bàn 9 xã, thị trấn. Và vùng không gian kiến trúc cảnh quan di tích Ly cung (thuộc huyện Hà Trung)...

Kế hoạch quản lý di sản Thành Nhà Hồ đã được xây dựng, ban hành và đưa ra các chiến lược bảo vệ, phát huy giá trị của di sản và vùng đệm, tạo ra khuôn khổ nhằm đảm bảo cho việc quản lý di tích một cách hiệu quả và toàn diện trong tương lai, đáp ứng các yêu cầu của UNESCO. Bên cạnh đó còn đề cập tới đề xuất các hoạt động nhằm giải quyết nhiều vấn đề như việc bảo tồn, bảo vệ môi trường cảnh quan tự nhiên và văn hóa; việc nghiên cứu, diễn giải, du lịch và tiếp cận di sản; vai trò giáo dục của di sản; vai trò của cộng đồng và vấn đề cân bằng lợi ích và trách nhiệm của họ đối với di sản trong quá trình phát triển bền vững về kinh tế, văn hóa và xã hội ở phạm vi quốc gia và quốc tế. Với tầm nhìn dài hạn trong khoảng 30 năm, kế hoạch quản lý đặt ra các hoạt động cụ thể nhằm từng bước đạt được các mục tiêu trong từng giai đoạn.

Giai đoạn 2011 - 2020, công tác nghiên cứu, khai quật khảo cổ được tập trung ưu tiên, đặc biệt ở các điểm di tích ở Thành Nội, Hào Thành, Đàn tế Nam Giao... Trong đó, tiêu điểm như các dự án, nghiên cứu khai quật khảo cổ con đường Hoàng Gia; dự án khai quật công trường đá An Tôn; dự án khai quật di tích Gò Ngục và Cồn Mả; khai quật Đàn tế Nam Giao...

Bên cạnh công tác khảo cổ, nghiên cứu, công tác bảo tồn, tôn tạo di tích cũng luôn được chú trọng. Đơn cử, tính cấp thiết chống xuống cấp các kiến trúc, di vật của di tích đã phát lộ qua khai quật. Đồng thời, đầu tư các công trình phụ trợ đảm bảo việc mở cửa phục vụ đón khách du lịch và làm tăng thêm tính hấp dẫn cho Di sản Thế giới Thành Nhà Hồ, một số hạng mục đã được bảo tồn cụ thể: Chống sụt lở, chống xuống cấp cho nền Đàn tế Nam Giao, các cấp nền đàn, các móng tường đàn, cống nước, sân nền, bậc lên xuống và đường đi; xây dựng hệ thống thoát nước trên núi cho di tích...

Đặc biệt, Dự án Chống thấm tại vòm cửa Nam Thành Nhà Hồ đã ngăn ngừa nước mưa xâm nhập vào các khối đá tại cổng vòm đảm bảo việc cổng Nam Thành Nhà Hồ không bị tình trạng đọng nước và thấm dột lâu ngày gây ảnh hưởng tới việc bảo tồn di sản cũng như phục vụ khách tham quan. Dự án Tu sửa cấp thiết tường thành đá phía Đông Bắc bị sạt lở do mưa bão năm 2017 nhằm bảo tồn nguyên vẹn hệ thống tường thành và phát huy giá trị nổi bật của di sản phục vụ phát triển du lịch.

Để giá trị di sản đi vào lòng người

Song song với nhiệm vụ tiếp tục đầu tư nghiên cứu, khảo cổ cũng như bảo vệ, bảo tồn di sản thì việc quảng bá, phát huy giá trị di sản đến với bạn bè trong và ngoài nước là một trong những nhiệm vụ cốt yếu. Sau gần 1 thập kỷ di sản được UNESCO công nhận, Thành Nhà Hồ đã và đang là điểm đến du lịch hấp dẫn đối với du khách trong nước và quốc tế. Từ con số khách tham quan chỉ dừng lại ở vài nghìn lượt khách mỗi năm, sau gần 10 năm (từ 2011 - 2020), con số ấy đã không ngừng tăng lên hàng trăm nghìn lượt khách mỗi năm. Đối tượng du khách cũng đa dạng, phong phú hơn, không chỉ có đối tượng khách nội tỉnh, ngoại tỉnh và khách quốc tế ngày càng tăng. Trong đó, công tác đón tiếp và thuyết minh cho du khách cũng được nâng cao về chất và lượng. Điều đó tạo nên tiền đề và động lực cho trung tâm phát huy hơn nữa công tác quảng bá hình ảnh và giá trị của khu di sản tới du khách trong nước và quốc tế trong thời gian tới.

Đại diện lãnh đạo Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành Nhà Hồ cho biết, ngoài công tác chuyên môn của cấp ngành, một trong những vai trò không thể thiếu trong bảo tồn, phát huy, quảng bá di sản đến với bạn bè trong và ngoài nước chính là người dân. Ngoài cam kết cùng với trung tâm và cán bộ văn hóa cấp huyện, xã tham gia bảo vệ và quản lý di sản. Việc phát huy giá trị di sản Thành Nhà Hồ mang lại nhiều cơ hội việc làm cho người dân. Trong đó có việc tham gia vào việc bảo tồn  di tích, quảng bá các giá trị di sản, phát triển ngành du lịch.

Hiện nay, nhiều người dân xung quanh khu vực thành nội đã và sẽ tiếp tục được tuyển chọn vào đội bảo vệ và cứu hộ di tích. Một số con em nhân dân trong khu vực được khuyến khích theo học ngành văn hóa, du lịch và được nhận về công tác tại di tích; tất cả công nhân khai quật là người lao động tại địa phương,...

Việc phát triển du lịch tạo ra nhiều công việc hơn cho dân địa phương và đặc biệt là việc phát triển các cơ sở sản xuất kinh doanh của người địa phương, bao gồm các cơ sở sản xuất và bán đồ thủ công, các nhà hàng, khách sạn và các khu vực nuôi trồng sản vật nông nghiệp địa phương. Hiện nay, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành Nhà Hồ tạo điều kiện về mặt bằng, cơ sở, trang thiết bị cho một số hộ dân địa phương kinh doanh, buôn bán phục vụ khách du lịch.