Lễ vật để thực hiện gồm một con heo, một con gà và ghè. Ảnh: Phạm Hương

Lễ cúng bến nước mang ý nghĩa quan trọng trong đời sống tâm linh của cộng đồng yên tâm hơn về mặt tinh thần đã có thần Yang che chở, phù hộ độ trì cho cây cối, hoa màu phát triển tốt, không bị sâu bọ phá hoại mùa màng, cho nguồn nước dồi dào quanh năm để phục vụ cho sản xuất cũng như sinh hoạt hàng ngày của dân bản.

Từ ngàn đời nay trong ý nghĩ của đồng bào dân tọc Gia Rai, hình ảnh bến nước gần gũi và thiêng liêng. Bến nước là tặng phẩm của thiên nhiên (thiên nhiên của họ là Thần), họ nhờ thần gội rửa bụi đất của nương rẫy để mỗi bước lên nhà sàn là mọi nhọc nhằn tan biến. Ở một phương diện nào đó, bến nước đồng nghĩa với Làng, là cùng những người uống chung một nguồn nước. Xa làng là xa bến nước, nhớ làng là nhớ bến nước, về làng là về với bến nước, làm lễ pơ thi là để người ta vĩnh biệt bến nước. Tình yêu đôi lứa luôn có bến nước vun đắp, làm lãng mạn hơn, son sắc hơn nên họ cũng thướng trao những chiếc vòng đính hôn nơi bến nước. Bến nước cũng là nơi rửa sạch bụi trần của tự nhiên, thanh lọc tâm hồn con người, trả con người lại cho sự tinh khiết của tình làng.

Dân làng đi thành hàng dọc từ làng ra bến nước. Ảnh: Phạm Hương

Không quy định thời gian cụ thể, nhưng thường vào tháng 4, tháng 5 dân làng tổ chức cúng Lễ cúng bến nước. Già làng họp dân làng tại nhà Rông để chuẩn bị lễ cúng bến nước, thông báo tới dân làng biết ngày tổ chức làm lễ cúng để người dân chuẩn bị thu xếp thời gian góp vui, góp công, góp rượu, góp rau… Địa điểm tổ chức tại khu bến nước của làng, đây được xem là nguồn nước chính để phục vụ sinh hoạt cho cả công đồng làng, là không gian linh thiêng được thần linh (yang Ia) ban tặng trong quá trình lập làng.

Trước khi diễn ra lễ, những người đàn ông khỏe mạnh trong làng ra phát quang nơi giọt nước và dọn vệ sinh. Đồng bào làm giàn cúng bằng cây le để họ rào xung quanh giọt nước, chủ yếu là họ sợ đàn gia xúc uống nước, phá phách.

Trước nghi lễ, già làng dùng vật cứng đập lợn và gà. Sau đó thanh niên trong làng tiến hành mổ bụng moi gan ngay cạnh giọt nước để làm lễ vật dâng Yang Ia. Sau đó đồng bào bài trí lễ vật trong lá chuối gồm thịt heo, gà cắt phần gan được cắt nhỏ ra mỗi thứ một ít, phần thịt để cúng này để bên cạnh ghè rượu và ly bằng lồ ô. Sau khi bài trí xong, thầy cúng lấy nước bằng lồ ô đổ xuống ghè và bắt đầu khấn.

Kết thúc lời khấn già làng dùng một que nhỏ khơi thông những cặn bẩn, sau đó người giúp việc cho già làng nhận lấy quả bầu khô lấy nước đổ vào ghè rượu già làng là người đầu tiên uống rượu cần sau đó dân làng mới uống.

Thầy cúng thực hiện nghi lễ cúng. Ảnh: Phạm Hương

Tái hiện Lễ cúng bến nước là hoạt động thiết thực và ý nghĩa do chính chủ thể văn hóa thực hiện nhằm giới thiệu bản sắc văn hóa truyền thống của người Gia Tai tại “Ngôi nhà chung” của cộng đồng 54 dân tộc Việt Nam, đồng thời đây là cơ hội để đồng bào Gia rai quảng bá việc gìn giữ những phong tục, nghi lễ, những nét văn hóa đặc sắc của dân tộc mình tới du khách khi đến tham quan "Làng".

Lan Anh (Ảnh: Phạm Hương)