Trong thời đại mà tri thức là tài nguyên chiến lược, đổi mới sáng tạo là động lực tăng trưởng và chuyển đổi số là phương thức phát triển, báo chí chính thống không chỉ làm nhiệm vụ truyền thông mà còn trở thành hạ tầng mềm thiết yếu trong xây dựng xã hội tri thức.

Từ việc dẫn dắt nhận thức, lan tỏa tư duy mới, đến việc đồng hành cùng hệ sinh thái khởi nghiệp, báo chí đang khẳng định vai trò tiên phong trong hành trình kiến tạo tương lai.

Báo chí trong hành trình xây dựng nền kinh tế tri thức

Thế kỷ 21 là thế kỷ của nền kinh tế tri thức, nơi giá trị gia tăng không còn dựa trên tài nguyên vật chất truyền thống, mà dựa trên hàm lượng chất xám, công nghệ, đổi mới sáng tạo và khả năng tiếp thu và sản sinh ra tri thức mới của xã hội.

Với Việt Nam, định hướng phát triển kinh tế tri thức không chỉ là lựa chọn mang tính thời đại, mà còn là con đường tất yếu để bứt phá, vượt qua bẫy thu nhập trung bình và tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Trong hành trình đó, báo chí không đứng ngoài cuộc. Là một ngành hoạt động trên nền tảng ngôn ngữ, dữ liệu, công nghệ và tri thức xã hội, báo chí chính là hạ tầng mềm không thể thiếu trong tiến trình chuyển đổi sang kinh tế tri thức.

Báo chí không chỉ thông tin, mà còn lan tỏa, truyền cảm hứng và phổ biến nhận thức mới, cách tư duy mới, mô hình phát triển mới.

Trước hết, báo chí giúp chuyển hóa những khái niệm trừu tượng như "chuyển đổi số," "AI," "blockchain," "cách mạng công nghiệp 4.0," "kỹ năng số," "an ninh dữ liệu"... thành nội dung dễ hiểu, gần gũi với đại đa số người dân.

Những chuyên mục như “Kinh tế số,” “Thế giới công nghệ,” “Khoa học-giáo dục,” “Sáng tạo trẻ,” “Diễn đàn chuyển đổi số”... không chỉ đơn thuần là cung cấp thông tin mà còn giúp công chúng hình thành tư duy tri thức.

Không phải ai cũng có điều kiện tiếp cận các tài liệu khoa học, nhưng rất nhiều người hiểu được sự cần thiết của trí tuệ nhân tạo, tầm quan trọng của dữ liệu hay cơ hội từ kinh tế xanh nhờ những bài viết sâu sắc, dễ tiếp cận của báo chí. Đây chính là chức năng “dịch chuyển tri thức” của báo chí, hay nói một cách dễ hiểu hơn là báo chí chính là cầu nối giữa giới chuyên môn và công chúng.

Bên cạnh đó, báo chí góp phần hình thành xã hội học tập, khi thông tin không chỉ là để biết, mà để học, để thay đổi, để hành động.

Một bài phân tích về chuyển đổi mô hình sản xuất nông nghiệp, một phóng sự về doanh nghiệp số hóa thành công hay một cuộc phỏng vấn chuyên gia quốc tế... đều có thể trở thành “cú hích” nhận thức, từ đó tạo ra những thay đổi cụ thể trong hành vi của cộng đồng.

Không dừng lại ở vai trò truyền thông, bản thân các cơ quan báo chí hiện nay cũng đang trở thành “người trong cuộc” của nền kinh tế tri thức.

Tòa soạn số, nhà báo dữ liệu, sử dụng AI trong phân tích độc giả, thuật toán cá nhân hóa nội dung... là những thành tố cho thấy chính ngành báo chí cũng đang tự làm mới mình để thích ứng với kinh tế tri thức. Điều này thể hiện năng lực học hỏi và sáng tạo nội tại của báo chí. Đây là yếu tố cốt lõi để một ngành nghề có thể tồn tại và phát triển trong kỷ nguyên mới.

Báo chí đang không chỉ đưa tin về những đổi thay, mà còn là một phần của chính sự đổi thay đó.

Đồng hành cùng khởi nghiệp đổi mới sáng tạo

Nếu kinh tế tri thức là tầm nhìn dài hạn, thì khởi nghiệp đổi mới sáng tạo chính là biểu hiện cụ thể và năng động nhất của tầm nhìn đó. Trong các hệ sinh thái sáng tạo, báo chí không chỉ “viết về” mà còn “viết cùng” - nghĩa là, trở thành người bạn đồng hành, "bà đỡ" truyền thông cho các startup từ những ngày đầu sơ khai.

Đặc biệt, kể từ khi Đề án 844 của Chính phủ về "Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025" ra đời (năm 2016), "làn sóng" startup Việt Nam đã bùng lên mạnh mẽ, báo chí cách mạng đã bước vào một vai trò mới: không chỉ đưa tin, mà còn xây dựng một làn sóng mạnh mẽ ủng hộ đổi mới sáng tạo.

Các chuyên mục startup xuất hiện ngày càng nhiều trên báo in, báo điện tử, phát thanh, truyền hình. Những câu chuyện về doanh nhân công nghệ, sản phẩm Make in Vietnam, hành trình vượt khó... đã trở thành “nguồn cảm hứng” phổ biến, tác động đến cả người trẻ, phụ huynh, nhà giáo dục, nhà đầu tư và nhà hoạch định chính sách.

Báo chí giúp startup thu hút sự chú ý của cộng đồng, kêu gọi vốn, tìm kiếm đối tác và mở rộng thị trường. Có những doanh nghiệp trẻ nhờ một bài báo tốt đã mở ra cánh cửa mới trong tiếp cận khách hàng hoặc gọi vốn đầu tư. Báo chí đóng vai trò “bệ phóng hình ảnh,” giúp startup kể câu chuyện của mình theo cách hấp dẫn, chân thực và uy tín.

Không chỉ đưa tin, nhiều cơ quan báo chí đã chủ động kiến tạo không gian kết nối. Các diễn đàn như Startup Việt, Techfest Vietnam, hay các hội thảo truyền thông về khởi nghiệp do VTV, VOV, báo Nhân Dân, Thanh Niên, Tuổi Trẻ, VnExpress... tổ chức đều là nơi gắn kết doanh nhân, nhà đầu tư, cơ quan quản lý và công chúng.

Bên cạnh việc lan tỏa tinh thần tích cực, báo chí còn làm tốt vai trò phản biện chính sách, nhận diện rào cản cho khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Không ít tuyến bài đã chỉ ra những thủ tục rườm rà, những bất cập trong pháp lý, cơ chế ưu đãi thiếu tính thực tiễn... Nhờ đó, các cơ quan quản lý từng bước hoàn thiện khung pháp lý cho đổi mới sáng tạo, từ cấp Trung ương đến địa phương.

Đặc biệt trong giai đoạn dịch COVID-19, khi nhiều startup đối diện nguy cơ phá sản, báo chí không chỉ phản ánh thực trạng mà còn lan tỏa những sáng kiến thích ứng: chuyển đổi số, thay đổi mô hình, liên kết cộng đồng.

Những bài viết mang tính dẫn dắt, động viên kịp thời đã góp phần giúp nhiều doanh nghiệp giữ vững tinh thần sáng tạo và vượt qua thử thách.

Phát huy vai trò của báo chí trong kỷ nguyên tri thức và khởi nghiệp đổi mới sáng tạo

Dù đã có nhiều đóng góp nổi bật, báo chí vẫn đang đối mặt với không ít thách thức trên hành trình đồng hành cùng nền kinh tế tri thức và hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Những rào cản này không chỉ mang tính nội tại mà còn đến từ môi trường chính sách, hạ tầng dữ liệu và cơ chế phối hợp giữa các bên liên quan.

Trước hết, năng lực chuyên môn của nhiều tòa soạn, đội ngũ báo chí về các lĩnh vực mới như công nghệ cao, đổi mới sáng tạo, tài chính công nghệ... còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu thực tế.

Viết báo về các vấn đề tri thức, đặc biệt là những khái niệm có tính chuyên sâu như AI, blockchain, chuyển đổi số, hay các mô hình kinh doanh mới, đòi hỏi nhà báo không chỉ hiểu rõ nội dung, mà còn biết cách “dịch” tri thức hàn lâm sang ngôn ngữ đại chúng mà vẫn đảm bảo độ chính xác.

Trong khi đó, ở nhiều tòa soạn, phóng viên thường kiêm nhiệm nhiều mảng, thiếu điều kiện đào tạo, cập nhật kiến thức chuyên sâu và tiếp cận với hệ sinh thái thực tiễn.

Bên cạnh đó, sự phối hợp giữa báo chí, cơ quan quản lý và doanh nghiệp đổi mới sáng tạo còn thiếu chặt chẽ. Dù đã có nhiều diễn đàn kết nối được tổ chức, nhưng nhìn chung vẫn thiếu một cơ chế phối hợp ba bên bài bản, liên tục và định hướng dài hạn.

Việc xây dựng chiến dịch truyền thông quốc gia về startup, chương trình truyền cảm hứng về học tập suốt đời, hoặc các nền tảng phổ biến tri thức đại chúng vẫn còn phân tán, chưa đồng bộ.

Để phát huy đầy đủ vai trò của báo chí trong kỷ nguyên tri thức và khởi nghiệp sáng tạo, cần đến một cách tiếp cận toàn diện, với sự chung tay của cả hệ thống chính trị, doanh nghiệp, giới chuyên môn và bản thân các cơ quan báo chí.

Báo chí cần được tăng cường đầu tư về công nghệ số, AI và dữ liệu lớn để có thể đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế tri thức. Phát biểu tại Hội nghị triển khai nhiệm vụ năm 2025 (tháng 12/2024) của Bộ Thông tin và Truyền thông (nay là Bộ Khoa học và Công nghệ), Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định, ngành thông tin và truyền thông là hạ tầng số, là công nghệ số, là công nghiệp số, là dẫn dắt chuyển đổi số quốc gia thì phải nhận sứ mệnh xây dựng các nền tảng cho đất nước phát triển.

Việt Nam muốn "bay" lên thì phải có "đôi cánh," một bên là công nghệ, một bên là sức mạnh tinh thần do báo chí, truyền thông và xuất bản khơi dậy. Điều đó đồng nghĩa với việc báo chí cần mạnh dạn đổi mới phương thức sản xuất nội dung, hiện đại hóa tòa soạn và tối ưu hóa khả năng phân phối thông tin thông minh, cá nhân hóa.

Trong thư chúc mừng người làm báo cả nước Nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo-Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam Lê Quốc Minh nhấn mạnh: đổi mới sáng tạo liên tục, mạnh mẽ hơn nữa, tìm kiếm các giải pháp phát triển để có thể chinh phục độc giả, khán thính giả trên những nền tảng mới, tạo sự khác biệt giữa báo chí với các kênh truyền thông khác.

Chỉ có hiện thực hóa hiệu quả các mô hình đổi mới, sáng tạo thành công mới có thể giúp báo chí phát triển thực sự bền vững, chuyên nghiệp, sáng tạo và nhân văn, mới có thể tiếp tục giữ vững vị thế là phương tiện truyền thông chủ lực, thiết yếu, là ngọn hải đăng truyền thông dẫn đặt định hướng dư luận xã hội, định hướng cho người dân giữa biển cả thông tin thời đại số.

Cùng với đó, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực báo chí, đặc biệt là đội ngũ phóng viên viết về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, là yêu cầu cấp thiết.

Phát biểu tại Hội thảo khoa học quốc gia “100 năm báo chí cách mạng Việt Nam đồng hành cùng sự nghiệp cách mạng vẻ vang của Đảng và dân tộc” (ngày 30/5/2025), ông Nguyễn Trọng Nghĩa, Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, kết luận: Việc tăng cường bồi dưỡng lý luận chính trị, kỹ năng nghiệp vụ, kỹ năng số cho đội ngũ nhà báo, đặc biệt là các phóng viên trẻ, được coi là nhiệm vụ trọng tâm để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công tác tuyên truyền trong tình hình mới.

Do đó, cần nỗ lực nâng cao chất lượng đào tạo báo chí để đạt chuẩn, đáp ứng yêu cầu của thời kỳ mới - góp phần đào tạo người làm báo phải giỏi về nghiệp vụ báo chí, sâu sắc về lý luận chính trị, am hiểu thực tiễn đời sống xã hội và tinh thông về ứng dụng công nghệ.

Bên cạnh đó, báo chí cần được xác lập vị trí trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo như một chủ thể kiến tạo, thay vì chỉ là người quan sát hay đưa tin.

Trong bối cảnh đó, báo chí cần có cơ chế phối hợp thường xuyên với các bộ, ngành, doanh nghiệp và tổ chức khoa học công nghệ để lan tỏa những giá trị sáng tạo, phản biện chính sách, giới thiệu sản phẩm mới, kết nối startup với cộng đồng, từ đó góp phần hình thành nền kinh tế tri thức Việt Nam.

Tròn 100 năm hình thành và phát triển, báo chí cách mạng Việt Nam đang bước vào một giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ, đối mặt với những yêu cầu mới của thời đại tri thức và đổi mới sáng tạo.

Không chỉ là kênh truyền thông thiết yếu, báo chí đã và đang khẳng định vị thế là nền tảng hạ tầng mềm quan trọng của quốc gia, đồng hành cùng tiến trình chuyển đổi số, xây dựng xã hội học tập và phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp.

Để thực sự phát huy vai trò trong kỷ nguyên mới, báo chí cần tiếp tục đổi mới toàn diện cả về tư duy, công nghệ và nguồn nhân lực, đồng thời trở thành một chủ thể tích cực trong kiến tạo tri thức, thúc đẩy sáng tạo và định hướng phát triển bền vững của đất nước. Đây không chỉ là sứ mệnh lịch sử, mà còn là trách nhiệm chính trị và đạo đức của nền báo chí cách mạng Việt Nam trong giai đoạn phát triển mới./.