Cho đến nay, Công ước bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể 2003 của UNESCO vẫn chỉ có hai danh sách di sản của các quốc gia thành viên được vinh danh, khuyến cáo, bảo vệ ở cấp thế giới là Di sản văn hóa phi vật thể (DSVHPVT) đại diện của nhân loại và DSVHPVT cần bảo vệ khẩn cấp. Tuy nhiên, giữa hai danh sách này UNESCO chưa có văn bản hướng dẫn việc chuyển đổi di sản từ danh sách này sang danh sách kia theo quy trình, tiêu chuẩn như thế nào.

Trong khi đó, vài năm trở lại đây UNESCO lại hạn định số lượng, chỉ tiêu di sản của các quốc gia thành viên đệ trình vào danh sách DSVHPVT đại diện của nhân loại. Việc Hát Xoan Phú Thọ được UNESCO khuyến cáo xây dựng hồ sơ đệ trình xét đưa vào danh sách DSVHPVT đại diện của nhân loại vì thế là trường hợp đầu tiên và duy nhất cho đến nay của Công ước bảo vệ DSVHPVT 2003.

Thực tế, danh sách DSVHPVT cần được bảo vệ khẩn cấp của UNESCO chỉ mới ra đời từ năm 2009. Theo quy định, sau 5 năm di sản được đưa vào danh sách này, các quốc gia thành viên phải có báo cáo cho UNESCO về tình trạng, đời sống của di sản. Trong số các báo cáo về trình trạng, đời sống của di sản gửi UNESCO sau 5 năm được vinh danh, cho đến nay chỉ duy nhất báo cáo Hát Xoan Phú Thọ của VN xác nhận là di sản đã ra khỏi tình trạng cần bảo vệ khẩn cấp.

Theo nhiều chuyên gia về di sản văn hoá, Hát Xoan Phú Thọ đứng trước hai khả năng, một là làm thủ tục thoát ra khỏi tình trạng bảo vệ khẩn cấp rồi làm quy trình xét ghi danh vào danh sách DSVHPVT đại diện của nhân loại; hai là làm quy trình mới chuyển thẳng Hát Xoan Phú Thọ từ danh sách DSVHPVT cần bảo vệ khẩn cấp sang danh sách DSVHPVT đại diện của nhân loại.

Đáng ghi nhận là các chuyên gia, hội đồng chuyên môn của UNESCO cũng như một số nước thành viên đã ủng hộ VN chuyển thẳng Hát Xoan Phú Thọ sang danh sách DSVHPVT đại diện của nhân loại. Vì đây là trường hợp đầu tiên được chuyển đổi từ danh sách này sang danh sách khác của Công ước bảo vệ DSVHPVT 2003 nên hạn mức, số lượng của các quốc gia thành viên đệ trình hồ sơ di sản vào danh sách DSVHPVT đại diện của nhân loại không bị ảnh hưởng.

Là thành viên của Công ước bảo vệ DSVHPVT 2003, theo hạn mức, hai năm VN mới có tối đa một hồ sơ đệ trình UNESCO xét đưa di sản vào danh sách DSVHPVT đại diện của nhân loại. Năm 2016, UNESCO sẽ xét ghi danh hồ sơ Tín ngưỡng thờ mẫu ở VN và nếu theo thông lệ thì 2017, VN không có hạn mức đệ trình di sản vào danh sách DSVHPVT đại diện của nhân loại. Nhưng với trường hợp ngoại lệ của Hát Xoan Phú Thọ dự kiến 2017 VN sẽ được UNESCO xét thêm một hồ sơ di sản đệ trình xét đưa vào danh sách DSVHPVT đại diện của nhân loại.

TS Lê Thị Minh Lý, Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa Quốc gia, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và phát huy giá trị di sản văn hóa cho biết: “Hồ sơ Quốc gia Hát Xoan Phú Thọ đệ trình xét ghi danh là DSVHPVT đại diện của nhân loại đã chính thức được hoàn thiện, gửi sang UNESCO từ cuối tháng 3”. Theo lộ trình, trong năm 2016 Ban Thư ký UNESCO sẽ xem xét bộ hồ sơ Hát Xoan Phú Thọ và nếu thuận lợi sẽ chuyển hồ sơ này sang các Ban chuyên môn của UNESCO thẩm định, xem xét. Nhìn chung, Hồ sơ Hát Xoan Phú Thọ đệ trình UNESCO xét đưa vào danh sách DSVHPVT được các chuyên gia, các thành viên của Hội đồng DSVH Quốc gia đánh giá cao.

PGS.TS Lê Văn Toàn, Ủy viên Hội đồng DSVH Quốc gia, người đã từng chủ trì xây dựng hồ sơ Hát Xoan Phú Thọ đệ trình UNESCO đưa vào danh sách DSVHPVT cần bảo vệ khẩn cấp cho rằng việc xây dựng hồ sơ đệ trình UNESCO đưa Hát Xoan Phú Thọ vào danh sách DSVHPVT đại diện của nhân loại không chỉ là bước kế thừa, phát triển công tác bảo tồn Hát Xoan mà còn là sự khẳng định mạnh mẽ công tác bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa VN nói chung trong những năm gần đây.

Theo Báo Văn hóa