Một trong những vấn đề cốt lõi được đại biểu Lê Thu Hà - Đoàn ĐBQH tỉnh Lào Cai đặt ra là cần xác định rõ: Luật này nhằm điều chỉnh điều gì, phục vụ cho ai và đóng vai trò gì trong tổng thể kiến trúc pháp lý quốc gia về chuyển đổi số. Đại biểu Lê Thu Hà cho rằng, dự thảo Luật hiện tại đang có phạm vi quá rộng, bao trùm cả Chính phủ số, kinh tế số và xã hội số, cách tiếp cận này tuy toàn diện nhưng dễ dẫn đến tình trạng "luật chồng luật" với các luật chuyên ngành khác như Luật Dữ liệu, Luật Giao dịch điện tử, Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân.

Để khắc phục, đại biểu kiến nghị xác lập rõ vai trò của Luật Chuyển đổi số như một "luật khung, luật nền", có nghĩa là định hình cấu trúc thể chế, nguyên tắc, quyền và trách nhiệm chung về chuyển đổi số; kết nối và dẫn dắt các lĩnh vực chuyên ngành, tạo tính thống nhất trong toàn bộ hệ thống pháp luật số. Theo đại biểu, phạm vi điều chỉnh nên ưu tiên tập trung vào khu vực công và hệ thống chính trị (chuyển đổi số trong quản trị nhà nước, cung cấp dịch vụ công, tương tác giữa Nhà nước với người dân và doanh nghiệp). Khu vực kinh tế và xã hội số nên được khuyến khích phát triển theo cơ chế chính sách mở và điều chỉnh dần bằng các luật chuyên ngành khác.

Đại biểu Lê Thu Hà kiến nghị chỉnh lý theo hướng luật quy định về chuyển đổi số trong hệ thống chính trị và hoạt động của cơ quan nhà nước. Nhà nước khuyến khích tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân thực hiện chuyển đổi số trong hoạt động sản xuất, kinh doanh và đời sống xã hội phù hợp với quy định pháp luật.

Vấn đề thiếu thống nhất về thuật ngữ như nền tảng số, môi trường số, nhân lực số đang gây lúng túng do được dùng với cách hiểu khác nhau trong nhiều luật được các đại biểu đề cập. Đại biểu Lê Thu Hà nhấn mạnh cần chuẩn hóa khái niệm "Chuyển đổi số không chỉ là số hóa dữ liệu mà là quá trình tái cấu trúc toàn diện hoạt động của cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân dựa trên dữ liệu và công nghệ số". Nếu thể chế hóa định nghĩa này tại dự thảo, Luật sẽ trở thành điểm chuẩn thống nhất khái niệm cho các văn bản pháp luật khác.

Trong khi đó, đại biểu Hà Hồng Hạnh - Đoàn ĐBQH tỉnh Khánh Hòa cũng đề nghị bổ sung giải thích cụm từ "nền tảng dữ liệu mở" tại Điều 3 vì cụm từ này đã được nhắc đến trong dự thảo Luật.

Về chính sách, đại biểu đề nghị bổ sung một khoản riêng về cơ chế đặc thù cho phép: Thuê dịch vụ công nghệ thông tin; Áp dụng mô hình hợp tác công - tư (PPP); Triển khai Sandbox (cơ chế thử nghiệm chính sách trong lĩnh vực công nghệ số). Đặc biệt là thành lập Quỹ Phát triển Hạ tầng số quốc gia để hỗ trợ địa phương khó khăn, thu hẹp khoảng cách số giữa vùng miền, đại biểu nhấn mạnh "cơ chế này được kỳ vọng sẽ đảm bảo tính khả thi về tài chính và thể hiện tư duy phát triển bao trùm, công bằng trong không gian số".

Một vấn đề mới và cốt lõi được đại biểu Lê Thu Hà nêu là quản trị quyền lực số, "ai chịu trách nhiệm khi nền tảng số thao túng dữ liệu, thuật toán tạo định kiến, hay thông tin sai lệch lan truyền?". Đại biểu kiến nghị bổ sung quy định về các hành vi bị cấm như: lợi dụng nền tảng số, thuật toán, trí tuệ nhân tạo để thao túng dữ liệu, phân biệt đối xử, gây ảnh hưởng sai lệch đến nhận thức xã hội; không thực hiện yêu cầu gỡ bỏ nội dung vi phạm của cơ quan có thẩm quyền.

Đồng thời, về Nền tảng số, theo đại biểu cũng cần quy định rõ trách nhiệm minh bạch thuật toán đối với nền tảng có quy mô lớn và cơ chế cung cấp dữ liệu khi được yêu cầu hợp pháp. Quan trọng hơn, cần bổ sung quyền công dân số gồm quyền được bảo vệ dữ liệu, quyền truy cập thông tin, quyền tham gia và giám sát hoạt động chính quyền số. Việc xây dựng lòng tin của người dân trong không gian số chính là thước đo thành công của chuyển đổi số quốc gia.

Đại biểu Hà Hồng Hạnh nêu thực tế vấn đề an ninh mạng trong chuyển đổi số, cho rằng khi mọi dữ liệu được xử lý trực tuyến, an ninh mạng không còn là vấn đề kỹ thuật thuần túy mà là vấn đề chính trị, tư tưởng, xã hội và niềm tin của nhân dân. Đại biểu đề nghị bổ sung khái niệm "an ninh mạng trong chuyển đổi số", khẳng định khái niệm này không trùng lặp mà bổ sung cho Luật An ninh mạng.

Về bảo vệ dữ liệu cá nhân, đại biểu nhận thấy nhiều người dân còn e ngại sử dụng dịch vụ công trực tuyến vì lo ngại thông tin bị rò rỉ, lợi dụng cho mục đích thương mại hoặc lừa đảo. Do đó, theo đại biểu cần quy định rõ nguyên tắc bảo vệ dữ liệu cá nhân là bảo vệ quyền con người trong không gian số; bổ sung trách nhiệm cụ thể của các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp khi thu thập, xử lý, chia sẻ dữ liệu; quy định cơ chế giám sát độc lập, minh bạch thông tin để người dân kiểm tra, yêu cầu chỉnh sửa hoặc xóa dữ liệu. Đặc biệt, cần có chế tài mạnh tương đương với chuẩn mực quốc tế để xử lý nghiêm các hành vi mua bán, rò rỉ hoặc sử dụng trái phép dữ liệu cá nhân.

Đại biểu Phan Xuân Dũng - Đoàn ĐBQH tỉnh Khánh Hòa đánh giá cao những tiến bộ của Việt Nam trong chuyển đổi số, nhưng bày tỏ quan ngại về những tác động tiêu cực chưa được đề cập kỹ trong Dự thảo Luật. Đại biểu cảnh báo khi ứng dụng các nền tảng công nghệ cao, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI), có thể sinh ra hiện tượng "lười suy nghĩ". Đại biểu dẫn chứng về việc AI làm thay nhiều việc cho con người, từ làm bài hát, xây dựng phim về cuộc đời, đến làm bài tập được giao, khiến "tố chất tốt mỗi người dễ bị biến mất". Đồng thời, đại biểu nhấn mạnh lại vấn đề bảo vệ dữ liệu cá nhân do trình độ khoa học công nghệ cao và sự tinh vi của hacker.

Một điểm nhấn quan trọng được đại biểu Lê Thu Hà đề nghị mở rộng phạm vi áp dụng sang cả các cơ quan Đảng, Quốc hội, Tòa án, Kiểm toán Nhà nước và Mặt trận Tổ quốc vì "chuyển đổi số là quá trình toàn hệ thống chính trị cùng chuyển đổi"; bổ sung quy định về báo cáo định kỳ 2 năm một lần để Quốc hội giám sát việc thực hiện các mục tiêu chuyển đổi số quốc gia.

Các đại biểu khẳng định, Luật Chuyển đổi số không chỉ là đạo luật về công nghệ, mà là đạo luật về cải cách thể chế và cách vận hành chính quyền, tương tác với công dân trong kỷ nguyên số. Cần một đạo luật "vừa đủ bao quát, vừa đủ khả thi", lấy con người làm trung tâm, dữ liệu làm tài nguyên, công nghệ làm công cụ và thể chế làm động lực để phát triển. Các đại biểu đề nghị Ban soạn thảo tiếp thu các hướng chỉnh lý để Luật thực sự trở thành kiến trúc thể chế cho xã hội số Việt Nam./.