Tham luận tại Hội thảo "Phát triển thị trường nghệ thuật ở Việt Nam: Thực trạng và giải pháp" do Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam tổ chức, bà Nguyễn Thị Ngọc Hà - Phó phòng  Quản lý và Hợp tác quốc tế về quyền tác giả, quyền liên quan, Cục Bản quyền tác giả, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, cho biết, âm nhạc là một trong những ngành công nghiệp nội dung quan trọng, vừa là sản phẩm văn hóa tinh thần, công cụ hiệu quả để quảng bá văn hóa, vừa là quyền tài sản có giá trị, đóng góp đáng kể vào phát triển kinh tế xã hội. 

Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số, Internet, các nền tảng phát trực tuyến và mạng xã hội, hướng phát triển theo Chuỗi giá trị ngành công nghiệp âm nhạc, với sự tham gia tạo ra giá trị gia tăng và kiếm tiền từ nội dung âm nhạc của các bên đều tạo nên đóng góp đáng kể cho ngành. 

Trong bối cảnh đó, pháp luật về quyền tác giả, quyền liên quan đóng vai trò là nền tảng pháp lý quan trọng. Bên cạnh đó, sự liên thông thị trường âm nhạc quốc tế và trong nước, bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng và không gian Internet đa chiều... là những vấn đề đáng quan tâm.

Theo bà Nguyễn Thị Ngọc Hà, xu hướng sử dụng âm nhạc trên môi trường số ngày càng nhiều, thông qua các website, ứng dụng âm nhạc. 

Tuy nhiên, tình trạng vi phạm quyền tác giả, quyền liên quan về âm nhạc trên không gian mạng diễn biến phức tạp. Việc truy cập và phổ biến nội dung trực tuyến đã vô tình tạo điều kiện cho các hành vi sao chép, phát tán không phép các tác phẩm, bản ghi về âm nhạc… gây tổn hại nặng nề về mặt tài chính và quyền lợi của các nhà sáng tạo, nhà sản xuất.

Đặc biệt, trong bối cảnh phát triển nhanh chóng của internet, sự ra đời và phát triển của trí tuệ nhân tạo làm xuất hiện nhiều nội dung sáng tạo âm nhạc mới, nhiều cách thức khai thác nội dung quyền tác giả, quyền liên quan về âm nhạc bất hợp pháp đang là thách thức về mặt kỹ thuật, công nghệ, pháp lý.

Theo bà Nguyễn Thị Ngọc Hà, đối tượng vi phạm có nhiều thủ đoạn đối phó và tìm mọi cách nhằm trốn tránh sự kiểm soát của cơ quan chức năng, như sử dụng mạng xã hội xuyên biên giới; sử dụng tên miền quốc tế, đăng ký trực tiếp với tổ chức quốc tế ở nước ngoài, sử dụng dịch vụ ẩn giấu thông tin… để thực hiện các hành vi phạm pháp về xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan.

Trong khi đó, các cơ chế kiểm soát nội dung vi phạm trên nền tảng số chưa đủ mạnh. Một số doanh nghiệp quản lý quyền tác giả, quyền liên quan về âm nhạc ký các hợp đồng kèm theo tài liệu cấp phép với tên gọi khác nhau, nhưng về bản chất là chứng nhận quyền sử dụng trên mạng thông tin điện tử đối với bản ghi âm nhạc cho các cơ sở kinh doanh dịch vụ, trong khi được ủy quyền đến đâu, việc cho phép sử dụng có trong phạm vi ủy quyền hay không và mức tiền bản quyền sử dụng là như thế nào.... không có sự giám sát minh bạch thông tin hoạt động…

Hơn nữa, chưa đầu tư xây dựng bộ công cụ chuyên nghiệp về giám sát, theo dõi việc sử dụng âm nhạc trên internet của cơ quan thực thi; công tác thực thi còn mang tính truyền thống, thủ công, chưa ứng dụng hiệu quả công nghệ số. Sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước, tổ chức đại diện tập thể và nền tảng số của nước ngoài thiếu chặt chẽ...

Từ thực trạng nêu trên cũng như tình trạng vi phạm quyền tác giả, quyền liên quan trong lĩnh vực âm nhạc nói chung, bà Nguyễn Thị Ngọc Hà kiến nghị, trước mắt cần hoàn thiện pháp luật theo hướng xây dựng Luật Bản quyền tác giả độc lập. "Luật Sở hữu trí tuệ có phạm vi điều chỉnh rất rộng từ quyền tác giả, quyền liên quan đến quyền sở hữu công nghiệp và quyền đối với giống cây trồng... 

Do các đối tượng khác nhau của quyền sở hữu trí tuệ có những đặc thù, riêng biệt, nên Luật phải xử lý bằng cách ghi rõ là về quyền tác giả, quyền liên quan hoặc về sáng chế... tại một số điều khoản, trong khi điều khoản khác quy định chung về sở hữu trí tuệ. Việc này gây khó hiểu, khó theo dõi trong cùng một văn bản luật. Việc tách khỏi Luật Sở hữu trí tuệ hiện hành để có một khung pháp lý thống nhất, chuyên sâu về quyền tác giả và quyền liên quan là cần thiết".

Bên cạnh đó, bổ sung hành vi "tái phát sóng, truyền đạt đến công chúng" và đối tượng là "các đơn vị cung cấp dịch vụ phát thanh, truyền hình" trong giới hạn quyền tác giả, quyền liên quan nhằm phù hợp với thực tiễn hoạt động của các tổ chức phát sóng liên quan đến âm nhạc hiện nay không chỉ thực hiện phát sóng mà còn khai thác nội dung trên các nền tảng khác.

Bổ sung quy định về cấp phép tập thể mở rộng kèm điều kiện trong lĩnh vực âm nhạc nhằm bảo đảm các bên tuân thủ pháp luật, vừa bảo vệ quyền lợi hợp pháp của tác giả, chủ sở hữu quyền, tạo thuận lợi cho thực hiện quyền của bên khai thác, sử dụng và kèm điều kiện chuyên môn để bảo đảm tổ chức đại diện tập thể đáp ứng được khi đảm đương công việc không có ủy quyền này.

Làm rõ hành vi lạm dụng thủ tục bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, các quy định chống lạm dụng độc quyền sở hữu trí tuệ, việc lạm dụng các biện pháp bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và quy định để làm rõ phạm vi quyền của chủ thể quyền sở hữu trí tuệ khi khai thác âm nhạc trên nền tảng số thông qua hình thức đánh gậy bản quyền, gây khó khăn cho chủ sở hữu quyền thực sự, gây bức xúc dư luận.

Đặc biệt, cần sớm bổ sung các quy định mang tính chất đặc thù với việc bảo vệ quyền tác giả, quyền liên quan về âm nhạc trên môi trường số, bảo đảm các biện pháp đủ hiệu quả, đủ sức răn đe và đặc biệt là kịp thời xử lý các hành vi xâm phạm quyền trên môi trường số theo thời gian thực. Nâng mức bồi thường thiệt hại đối với bồi thường về nhân thân và tài sản từ vụ việc xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan về âm nhạc.

Nghiên cứu, học hỏi kinh nghiệm quốc tế, bổ sung kịp thời các quy định về sử dụng dữ liệu âm nhạc để đào tạo, huấn luyện hệ thống trí tuệ nhân tạo cũng như cách thức xử lý đối với các sản phẩm âm nhạc do hệ thống trí tuệ nhân tạo tạo sinh làm ra, phù hợp với cam kết quốc tế mà Việt Nam ký kết, tham gia, bảo vệ tài sản trí tuệ về âm nhạc của chủ sở hữu quyền, đồng thời khuyến khích phát triển công nghệ... 

Theo bà Nguyễn Thị Ngọc Hà, âm nhạc có tác động sâu rộng đến đời sống văn hóa - xã hội và đóng góp ngày càng lớn vào nền kinh tế sáng tạo. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và bùng nổ công nghệ số, quyền tác giả và quyền liên quan trở thành nền tảng pháp lý không thể thiếu để bảo đảm sự công bằng, bảo vệ lợi ích chính đáng của chủ thể sáng tạo và phát triển bền vững ngành công nghiệp âm nhạc.

Do đó, việc hoàn thiện pháp luật, tăng cường thực thi, ứng dụng công nghệ, nâng cao nhận thức xã hội, phát triển mô hình kinh doanh sáng tạo và hội nhập quốc tế là những định hướng cần thiết, cấp bách để đưa ngành âm nhạc Việt Nam phát triển bền vững và trở thành một phần quan trọng trong "sức mạnh mềm" quốc gia.