Ở nhiều địa phương vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, ven biển và hải đảo, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh không chỉ giúp phát huy bản sắc tốt đẹp mà còn mở ra hướng đi mới cho phát triển kinh tế hộ gia đình. Một cộng đồng có nếp sống văn minh, tinh thần đoàn kết, biết chia sẻ và hỗ trợ nhau sẽ tạo nền tảng vững chắc để phát triển sinh kế, khai thác du lịch, sản xuất hàng hóa và mở rộng các hoạt động dịch vụ.

Môi trường văn hóa – nền tảng thay đổi nhận thức

Trong nhiều năm qua, các chương trình mục tiêu quốc gia, đặc biệt là chương trình giảm nghèo bền vững, xác định xây dựng môi trường văn hóa là nhiệm vụ trọng tâm. Bởi trước khi người dân có thể phát triển kinh tế, họ cần được trang bị kiến thức, kỹ năng và đặc biệt là sự thay đổi trong tư duy.

Ở nhiều xã vùng sâu, vùng xa, việc tổ chức sinh hoạt cộng đồng, tuyên truyền pháp luật, phổ biến thông tin về văn hóa, bình đẳng giới, xóa bỏ hủ tục đã trở thành hoạt động thường xuyên. Những buổi sinh hoạt văn hóa tưởng chừng đơn giản nhưng lại giúp người dân hiểu rõ hơn về quyền lợi, nghĩa vụ, cũng như những chính sách hỗ trợ phát triển sinh kế.

Nhờ môi trường văn hóa lành mạnh, nhiều hủ tục trước kia – như tảo hôn, cưới hỏi kéo dài, ma chay tốn kém hay hôn nhân cận huyết – dần được loại bỏ. Việc thay đổi nhận thức giúp các hộ gia đình giảm chi phí, tập trung nguồn lực cho sản xuất, chăn nuôi hoặc kinh doanh dịch vụ.

Phong trào xây dựng “Gia đình văn hóa”, “Thôn, bản, tổ dân phố văn hóa” được triển khai từ nhiều năm trước, nhưng trong bối cảnh giảm nghèo bền vững, phong trào này càng có ý nghĩa sâu sắc.

Một gia đình văn hóa không chỉ là gia đình hòa thuận, sống gương mẫu mà còn là gia đình biết tổ chức cuộc sống khoa học, biết đầu tư cho giáo dục, biết áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật và tích cực tham gia hoạt động cộng đồng. Gia đình văn hóa cũng là nơi nuôi dưỡng tinh thần tự lực, tự cường – yếu tố quan trọng để thoát nghèo và không tái nghèo.

Tại nhiều địa phương, tiêu chí xét gia đình văn hóa đã được gắn với tiêu chí vệ sinh môi trường, xây dựng nhà ở an toàn, giữ gìn bản sắc dân tộc, không vi phạm pháp luật. Những tiêu chí này tác động mạnh đến ý thức của người dân, tạo ra sự thay đổi rõ rệt trong nếp sống và hành vi hàng ngày.

Thiết chế văn hóa – không gian lan tỏa nếp sống mới

Nơi nào thiết chế văn hóa – thể thao hoạt động hiệu quả, nơi đó môi trường văn hóa thường phát triển tốt.

Tại nhà văn hóa thôn bản, nhiều lớp học được tổ chức như lớp dạy nghề thủ công, lớp hướng dẫn kỹ thuật sản xuất, lớp tuyên truyền pháp luật, sinh hoạt văn nghệ, tập luyện thể thao...

Những hoạt động này giúp cộng đồng thêm gắn kết và nâng cao hiểu biết. Khi người dân có nơi sinh hoạt lành mạnh, các tệ nạn xã hội dễ bị loại trừ, thay vào đó là tinh thần xây dựng và phát triển.

Ở các vùng du lịch cộng đồng, nhà văn hóa trở thành nơi đón khách, nơi trưng bày sản phẩm thủ công, nơi diễn ra lễ hội tái hiện văn hóa truyền thống. Điều này vừa quảng bá bản sắc dân tộc, vừa tạo nguồn thu cho các hộ dân.

Môi trường văn hóa tốt không chỉ là kết quả của sự đầu tư của Nhà nước mà còn đến từ sự tham gia tích cực của người dân. Tại nhiều nơi, người uy tín, già làng, trưởng bản giữ vai trò quan trọng trong việc vận động cộng đồng giữ gìn vệ sinh môi trường, xây dựng đời sống văn minh, tổ chức hoạt động lễ hội đúng quy định.

Nhiều mô hình “Tổ văn hóa tự quản”, “Tổ phụ nữ không vi phạm pháp luật”, “Chi đoàn văn minh” đã phát huy hiệu quả ở những địa phương vùng sâu, vùng xa. Những mô hình này không chỉ giải quyết vấn đề xã hội mà còn lan tỏa tinh thần trách nhiệm, khuyến khích mỗi gia đình cùng xây dựng cuộc sống tốt đẹp hơn.

Khi cộng đồng có môi trường văn hóa tốt, mỗi cá nhân sẽ có thêm động lực phấn đấu, mỗi gia đình có cơ hội phát triển kinh tế, và địa phương có thể hướng tới mục tiêu giảm nghèo bền vững.