Cục Di sản văn hóa (Bộ VHTTDL) cho biết, hiện nay Bộ cùng với Ủy ban quốc gia UNESCO Việt Nam tiếp tục chỉ đạo VQG Phong Nha - Kẻ Bàng triển khai các hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di sản, trong đó có những nội dung liên quan đến khuyến nghị từ phía Ủy ban Di sản thế giới của UNESCO.

Nỗ lực cao nhất để thực hiện khuyến nghị

Di sản Thiên nhiên thế giới VQG Phong Nha - Kẻ Bàng là di sản có diện tích và địa hình phức tạp nhất trong 8 di sản thế giới ở Việt Nam. Trong những năm qua VQG Phong Nha- Kẻ Bàng đang đối diện với nhiều thách thức. Vùng đệm di sản có diện tích 219.855,34 ha thuộc 13 xã của tỉnh Quảng Bình, trong đó có nhiều xã đồng bào dân tộc, cuộc sống còn nhiều khó khăn. Tình trạng chặt, phá, khai thác rừng, săn, bắt động vật rừng trái pháp luật vẫn còn xảy ra, một số loài xâm hại có nguy cơ phát triển mạnh, đe dọa đa dạng sinh học của VQG; du lịch phát triển nhưng một số nơi còn thiếu kiểm soát, các sản phẩm du lịch còn chưa gắn với tuyên truyền về giá trị di sản…

Những năm trước đây, Ủy ban Di sản thế giới (UBDSTG) đã khuyến nghị về việc kiểm soát lượng khách du lịch tham quan các hang động, việc xây dựng các dự án có quy mô lớn có thể ảnh hưởng đến giá trị toàn cầu của di sản, mối đe dọa từ các loài xâm hại. Tháng 7.2018, Đoàn Giám sát của Trung tâm Di sản thế giới (WHC), Hiệp hội Bảo tồn thiên nhiên thế giới (IUCN) và Hội đồng Quốc tế về Di tích và Di chỉ (ICOMOS) cũng đã khảo sát thực địa để giám sát tình trạng bảo tồn Di sản và Thiên nhiên VQG, công tác quản lý và bảo vệ di sản. Việc UBDSTG đưa ra các khuyến nghị, cử đoàn giám sát cho thấy sự quan tâm của quốc tế tới di sản, nhưng đồng thời cũng chỉ ra những thách thức mà di sản phải đối mặt. Quản lý bảo tồn và phát huy giá trị VQG Phong Nha - Kẻ Bàng là nhiệm vụ với nhiều khó khăn phải vượt qua.

Trong bối cảnh đó, quan điểm bảo tồn di sản, bảo vệ môi trường, phát huy giá trị di sản ngày càng được UBND tỉnh chú trọng; công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản ngày càng chuyển biến tích cực; các vấn đề mà UBDSTG khuyến nghị ngày càng giảm. Trong đó, Quảng Bình đã dừng hoàn toàn dự án zipline (được cho dài nhất thế giới ở đây), nhằm tránh các tác động xâm hại đến di sản. Năm 2020, VQG cũng thực hiện diệt trừ cơ bản mối xâm hại của loài thực vật có tên bình bôi hoa vàng và một số loài khác trong 14 loài đã được Ủy ban Di sản thế giới khuyến nghị. Tại Kỳ họp lần thứ 44 của UBDSTG diễn ra hồi tháng 7.2021, UBDSTG đã có Quyết định số 44 COM 78.189, nêu: “Hoan nghênh những nỗ lực của Quốc gia thành viên trong việc thực hiện các khuyến nghị của Đoàn Giám sát phản hồi năm 2018, bao gồm Chỉ thị mới của UBND tỉnh Quảng Bình, yêu cầu tất cả các cấp chính quyền tăng cường bảo tồn và phát huy giá trị Di sản thế giới, xây dựng kế hoạch quản lý rừng bền vững (2021-2030), kế hoạch bảo tồn đa dạng sinh học (tầm nhìn 2040) và kế hoạch bảo tồn và phát huy giá trị di sản”.

Phát triển du lịch gắn với bảo tồn bền vững giá trị di sản

Với những giá trị nổi bật toàn cầu về địa chất, địa mạo, hệ sinh thái và cảnh quan thiên nhiên, VQG Phong Nha - Kẻ Bàng đã trở thành điểm đến hấp dẫn của du khách trong nước và quốc tế, ngày càng thể hiện vai trò quan trọng góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, văn hóa và du lịch ở địa phương.

Tuy nhiên, UNESCO thường lưu ý, du lịch tạo ra nhiều lợi ích cho các địa phương nhưng nếu phát triển “nóng”, thiếu kiểm soát sẽ kéo theo nhiều hệ lụy, thậm chí có những tác động tiêu cực tới di sản, cảnh quan môi trường sinh thái - tự nhiên của di sản. Để phát triển du lịch bền vững trên cơ sở khai thác và phát huy các giá trị di sản, cần có định hướng phát triển phù hợp. Hiện nay, phát triển du lịch tại VQG Phong Nha - Kẻ Bàng đang được triển khai trên cơ sở Quy hoạch tổng thể phát triển Khu du lịch Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng, tỉnh Quảng Bình đến năm 2030 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Trong các năm gần đây, UBDSTG đã có khuyến nghị sự gia tăng của lượng khách du lịch và các hoạt động du lịch có thể có sự tác động tới di sản. Do đó, bên cạnh việc chỉ đạo các cơ quan, ban ngành có liên quan tuân thủ các quy định của pháp luật về quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản, UBND tỉnh cũng cần chỉ đạo giám sát chặt chẽ các hoạt động du lịch trong phạm vi di sản theo Quy hoạch đã được phê duyệt. Tăng cường các hoạt động giáo dục và tiếp cận cộng đồng cho cả nhân viên, người dân địa phương và khách du lịch về các giá trị di sản.

Nguy cơ xâm hại đối với các khu di sản do các dự án xây dựng hạ tầng là vấn đề đã được đặt ra ở nhiều nơi. Trên thực tế, một số dự án xây dựng có quy mô lớn đã được triển khai trong phạm vi Di sản Thế giới. Tại VQG Phong Nha - Kẻ Bàng, việc đặt vấn đề xây dựng đường zipline tại khu du lịch sinh thái trong vùng đệm cũng từng đặt ra những nguy cơ lớn. Việc triển khai các dự án xây dựng thuộc Di sản Thế giới cần tuân thủ các cam kết với UNESCO, Công ước về bảo vệ Di sản Văn hóa và Thiên nhiên của thế giới 1972 (Công ước UNESCO 1972) và Luật Di sản văn hóa, Nghị định số 109/2017/NĐ-CP của Chính phủ. Theo đó, trong khu vực bảo vệ II chỉ cho phép xây dựng các công trình trực tiếp phục vụ việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản với mục đích bảo vệ các yếu tố gốc tạo nên giá trị của di sản. Vì vậy, đối với VQG Phong Nha - Kẻ Bàng, việc dừng các dự án xây dựng đường zipline tại khu du lịch sinh thái trong vùng đệm của VQG cho thấy quyết tâm bảo vệ di sản của tỉnh.

Cục Di sản văn hóa cho biết, tuân thủ các quy định của luật pháp Việt Nam và Công ước UNESCO 1972 mà Việt Nam đã ký kết, thời gian qua UBND tỉnh Quảng Bình đã thực hiện đầy đủ các báo cáo định kỳ về công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản gửi Bộ VHTTDL xem xét, có ý kiến để gửi Ủy ban quốc gia UNESCO Việt Nam trình Trung tâm Di sản thế giới theo quy định, cũng như các báo cáo chuyên đề khác theo yêu cầu của Trung tâm Di sản thế giới. UBND tỉnh Quảng Bình cũng đã chỉ đạo BQL VQG Phong Nha - Kẻ Bàng triển khai thực hiện nghiêm túc đối với các khuyến nghị của Ủy ban Di sản thế giới; bổ sung góp ý hoàn thiện Báo cáo Giám sát Phản hồi của WHC/IUCN về tình trạng bảo tồn Di sản Thế giới VQG Phong Nha - Kẻ Bàng năm 2018 và cung cấp thông tin xác thực về việc xây dựng công trình trong phạm vi di sản...

Cũng theo Cục Di sản văn hóa, với trách nhiệm là cơ quan quản lý ngành, Bộ VHTTDL, Ủy ban UNESCO Việt Nam đã và sẽ luôn phối hợp giám sát và hướng dẫn các địa phương tuân thủ các quy định của pháp luật về quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản. Đối với các công trình xây dựng (tạo cảnh quan, môi trường...) để phục vụ nhu cầu hưởng thụ di sản của người dân và du khách, nhằm mục đích bảo vệ, phát huy giá trị di sản gắn với phát triển du lịch, Bộ luôn ủng hộ trên cơ sở đảm bảo các quy định, thực hiện đầy đủ đánh giá tác động và thường xuyên giám sát để có biện pháp can thiệp kịp thời khi xuất hiện các nguy cơ ảnh hưởng tới di sản, đảm bảo thực hiện theo quy trình, quy định của pháp luật Việt Nam và Công ước của UNESCO theo quy định…