“Từ ngày vùng biển có chiến sự đến nay, các tướng sỹ vâng mệnh ra chiến trường, phải chịu giá lạnh nóng bức quanh năm. Trẫm nhìn về phương Nam không bữa nào quên. Nghĩ nhiều về ngươi, Tổng thống Nguyễn Tri Phương lòng son báo nước, một mực trung thành. Gần đây trong Kinh mưa gió mấy ngày liền. Trẫm ở trong cung còn thấy lạnh, huống hồ nơi sa trường sương gió, sao chịu nổi, lòng lại nhớ mong.”

Đó là ngự bút của Vua Tự Đức trong Châu bản năm Tự Đức thứ 12 (1859), cho thấy nỗi niềm trăn trở của vua đối với các tướng sỹ nơi chiến trường.

Nhà vua còn làm một bài thơ thất ngôn bày tỏ nỗi lòng và ban tặng một chiếc áo ấm cho đại thần Nguyễn Tri Phương (1800-1873), tổng chỉ huy quân đội nhà Nguyễn chống lại quân Pháp xâm lược kể từ năm 1858.

Những văn bản chữ Hán, chữ Nôm như vậy đã được Trung tâm Lưu trữ quốc gia I và Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế “giải mật,” dịch sang chữ quốc ngữ, có chú thích rõ ràng bối cảnh lịch sử và trưng bày phục vụ công chúng.

Hướng tới ngày Di sản Văn hóa Việt Nam (23/11), hai đơn vị phối hợp khai mạc không gian trưng bày “Châu bản triều Nguyễn-Ký ức một triều đại” vào 17h ngày 17/11 tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia I, số 5 Vũ Phạm Hàm, Yên Hoà, Cầu Giấy, Hà Nội.

Một trong những điểm đáng chú ý của trưng bày lần này là không gian thiết kế ấn tượng kết hợp công nghệ trình chiếu ánh sáng, nghệ thuật sắp đặt, làm tôn lên giá trị của tài liệu, hiện vật, hứa hẹn đem đến cho người xem những trải nghiệm sống động. Bên cạnh đó, khách tham quan còn được trực tiếp tương tác để tìm hiểu, khám phá thêm nhiều thông tin lịch sử bổ ích, thú vị từ Châu bản.

Châu bản triều Nguyễn là hệ thống văn bản hành chính được sản sinh trong quá trình hoạt động quản lý nhà nước của bộ máy chính quyền triều Nguyễn, bao gồm văn bản do các Hoàng đế ban hành và văn bản do các cơ quan trong hệ thống chính quyền đệ trình lên Hoàng đế phê duyệt bằng mực màu son đỏ. Hệ thống văn bản này được giao cho Nội các triều Nguyễn tập hợp và quản lý thống nhất thành một khối văn thư của triều đình.

Châu bản triều Nguyễn còn lại hiện nay gồm hơn 86.000 văn bản gốc của 11 triều vua nhà Nguyễn là Gia Long, Minh Mệnh, Thiệu Trị, Tự Đức, Kiến Phúc, Hàm Nghi, Đồng Khánh, Thành Thái, Duy Tân, Khải Định và Bảo Đại. Trong đó có 10 vị vua để lại bút tích phê duyệt bằng mực son trên văn bản. Hai triều vua không có Châu bản là Dục Đức và Hiệp Hòa.

Đây là tài liệu hành chính gốc duy nhất ở Việt Nam và thuộc số ít trên thế giới còn lưu được bút tích phê duyệt trực tiếp của các hoàng đế trên văn bản.

Với những giá trị đặc biệt về nội dung và hình thức, năm 2014, Châu bản triều Nguyễn được UNESCO vinh danh là Di sản Tư liệu khu vực Châu Á-Thái Bình Dương. Năm 2017, Châu bản triều Nguyễn được UNESCO vinh danh là Di sản Tư liệu Thế giới.

Trải qua 143 năm tồn tại (1802-1945), triều Nguyễn đã lưu dấu ấn trong lịch sử về thống nhất giang sơn, xác lập chủ quyền, quan hệ bang giao, kiến thiết kinh đô, văn hóa giáo dục, đời sống xã hội, thiết chế hành chính, chế định luật pháp, khoa cử thư tịch…, tất cả đều được phản ánh rõ nét qua Châu bản triều Nguyễn.

Cố Giáo sư Phan Huy Lê từng nhìn nhận: "Châu bản triều Nguyễn là một di sản văn hóa mang giá trị kép, vừa là vật thể vừa phi vật thể vô giá, không những quý hiếm mà còn duy nhất, độc bản được bảo tồn đến ngày nay."

Từ những nội dung trên, trưng bày giới thiệu đến công chúng hàng trăm trang tài liệu đặc sắc được lựa chọn từ khối Châu bản triều Nguyễn – Di sản Tư liệu Thế giới và nhiều hiện vật tiêu biểu. Trong đó, nhiều văn bản quan trọng lần đầu tiên được công bố.

Khu vực trưng bày đặc biệt thích hợp với học sinh, sinh viên, đem đến cho các bạn trẻ những bài học lịch sử bổ ích nhìn từ Châu bản, từ đó, có thể bổ trợ và làm phong phú thêm kiến thức về lịch sử, văn hóa trong nhà trường./.