Với khoảng trên 60% dân số sinh sống tại nông thôn, khu vực này không chỉ là nền tảng sản xuất mà còn là cái nôi của văn hóa, xã hội và môi trường. Đối với ngành công nghiệp không khói, nông thôn cung cấp nguồn tài nguyên vô giá: cảnh quan sinh thái, hoạt động sản xuất nông nghiệp truyền thống, bản sắc văn hóa được truyền tải qua phong tục tập quán, ẩm thực, kiến trúc.... Những yếu tố này tạo nên giá trị cốt lõi và sự hấp dẫn khác biệt cho các điểm đến DLNT.

Phát triển DLNT đóng vai trò tích cực trong việc tạo ra bản sắc và tính độc đáo của điểm đến và sản phẩm du lịch Việt Nam. Hình ảnh làng quê yên bình, bản sắc, truyền thống hỗ trợ đắc lực cho việc xây dựng thương hiệu quốc gia. Các giá trị truyền thống và đặc trưng sinh thái nông nghiệp là yếu tố cốt lõi để tạo ra sản phẩm mới, đem đến nhiều trải nghiệm cho du khách.

Đến nay, trên cả nước đã hình thành và khai thác gần 400 điểm khai thác hoạt động du lịch nông nghiệp, nông thôn tiêu biểu. Nhiều mô hình đặc trưng hấp dẫn đã ra đời như du lịch gắn với hoạt động canh tác nông nghiệp (vườn rau thủy canh, đồi chè, vườn cây ăn trái, làng nghề...) hay du lịch cộng đồng khám phá giá trị văn hóa bản địa. Các tour du lịch độc đáo, hấp dẫn như du lịch miệt vườn sông nước Đồng bằng sông Cửu Long hay tour thưởng ngoạn phong cảnh ruộng bậc thang Tây Bắc đã trở thành thương hiệu thu hút khách.

Sự ra đời của các tour tuyến mới, việc mở rộng không gian du lịch về nông thôn, đã giúp giảm áp lực quá tải tại các khu vực đô thị và du lịch biển. Đồng thời, nó còn giúp kéo dài thời gian lưu trú và nâng cao chỉ tiêu chi tiêu của khách du lịch.

Ở khía cạnh kinh tế, DLNT chính là giải pháp hữu hiệu để tạo sinh kế mới, đa dạng hóa ngành nghề và tăng nguồn thu nhập cho cộng đồng nông thôn. Khi người dân cung cấp dịch vụ "cùng ăn, cùng ở, cùng sinh hoạt, cùng lao động sản xuất", họ có thêm thu nhập ổn định, giảm phụ thuộc vào sản xuất nông nghiệp thuần túy. Trong bối cảnh diện tích đất nông nghiệp bị thu hẹp, DLNT là hướng đi mới giúp phát huy lợi thế và giá trị khác biệt của nông nghiệp, nông thôn.

Đặc biệt, DLNT thúc đẩy mạnh mẽ tiêu thụ sản phẩm địa phương (ẩm thực, hàng thủ công mỹ nghệ, nông sản). Du lịch trở thành kênh quan trọng tiêu thụ các sản phẩm của ngành nông nghiệp, qua đó thúc đẩy sản xuất, duy trì ngành nghề truyền thống, bảo tồn các sản phẩm đặc sản địa phương.

Du lịch nông thôn còn tạo ra việc làm "tại chỗ" cho nhóm lao động yếu thế như phụ nữ, người cao tuổi, người tàn tật , góp phần giảm tình trạng di cư lao động ra thành phố và thu hút lao động trẻ có trình độ quay trở lại nông thôn.

Về mặt văn hóa - xã hội, DLNT hướng tới các giá trị bền vững và chia sẻ lợi ích giữa các bên tham gia, đặc biệt là cộng đồng địa phương. Du lịch tác động trực tiếp đến ý thức xây dựng môi trường cảnh quan sạch đẹp, văn minh, thân thiện; đồng thời thúc đẩy bảo tồn, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc. Hoạt động đào tạo, giao lưu với du khách giúp nâng cao chất lượng đời sống văn hóa, nhận thức của cộng đồng.

Ở góc độ phát triển bền vững, DLNT khuyến khích lối sống xanh, thân thiện với môi trường, bảo tồn hệ sinh thái nông thôn để phát triển du lịch (phục dựng, cải tạo, duy trì ruộng bậc thang, vườn cây ăn trái...). Phát triển du lịch gắn với nông nghiệp hữu cơ, sinh thái còn góp phần chống biến đổi khí hậu.

Như vậy, việc phát triển DLNT hiệu quả sẽ góp phần thực hiện đồng thời hai mục tiêu chính trị quan trọng là phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn và đạt mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới và xóa đói giảm nghèo bền vững.

Trong quá trình hội nhập, DLNT đang chuyển mình mạnh mẽ theo các xu hướng tiêu dùng mới. Đó là việc du khách ngày càng thích các trải nghiệm văn hóa bản địa, giao lưu với cộng đồng (canh tác, nấu ăn, làm thủ công...) hơn là nghỉ dưỡng đơn thuần. Xu hướng nghỉ dưỡng núi, trải nghiệm văn hóa địa phương, du lịch sinh thái đồng quê ngày càng gia tăng.

Khách du lịch cũng quan tâm nhiều hơn tới các trải nghiệm thân thiện với môi trường (giảm thiểu rác thải nhựa, tiêu dùng tiết kiệm). Khách thế hệ mới có xu hướng chọn sản phẩm có giá trị văn hóa đặc sắc và sinh thái nguyên sơ.

Bên cạnh đó, khoa học công nghệ tác động mạnh mẽ tới hành vi tiêu dùng, hình thành các xu hướng như du lịch thông minh, du lịch sáng tạo, đồng thời thay đổi phương thức kinh doanh và quản lý (quảng bá trực tuyến, quản lý đặt chỗ, thanh toán).

Chính vì vậy, phát triển du lịch không chỉ nhằm tăng lượng khách và doanh thu mà còn hướng tới mục tiêu hiệu quả, sáng tạo, tạo thêm giá trị mới. Du lịch nông thôn dựa trên sự liên kết với các ngành nghề, đặc biệt là lợi thế nông thôn, để hình thành chuỗi cung ứng dịch vụ có giá trị gia tăng cao.

Tại Việt Nam, sản phẩm DLNT ngày càng đa dạng với nhiều mô hình sáng tạo như homestay, farmstay, villagestay , gắn với khai thác và tiêu thụ sản phẩm OCOP, đặc sản địa phương. Sản phẩm OCOP với lợi thế cạnh tranh được đẩy mạnh tiêu thụ qua du lịch (ẩm thực, quà tặng...).

Sự kết hợp giữa DLNT và OCOP không còn là lý thuyết mà đã được chứng minh bằng nhiều mô hình thành công trên khắp cả nước, tạo ra hiệu quả kép: thu hút khách du lịch trải nghiệm văn hóa sinh thái và thúc đẩy tiêu thụ đặc sản địa phương. Khu vực Đồng bằng sông Cửu Long là một ví dụ nổi bật với mô hình tour du lịch miệt vườn sông nước. Các trang trại, nhà vườn không chỉ là nơi sản xuất nông nghiệp mà còn được chuyển đổi thành điểm đến du lịch sinh thái nông nghiệp hấp dẫn. Các nhà vườn đã kết hợp hoạt động tham quan, trải nghiệm tự tay thu hoạch trái cây với việc bán trực tiếp các sản phẩm OCOP chế biến từ nông sản (mật ong, mứt trái cây, nước ép...). Sản phẩm OCOP được tiêu thụ mạnh mẽ qua du lịch, đóng góp không nhỏ cho doanh thu của mô hình. Khách du lịch nội địa, với xu hướng đi ngắn ngày và nhiều chuyến trong năm, rất ưa chuộng loại hình này.

Trong những năm qua, mô hình này tạo ra sự đa dạng trong lựa chọn điểm đến, kéo dài thời gian lưu trú và tăng chi tiêu của khách du lịch tại nông thôn, đồng thời tạo ra sinh kế ổn định cho người dân địa phương.

Hay như mô hình "Du lịch Cộng đồng – Văn hóa bản địa – Làng nghề" tại Vùng cao Tây Bắc cũng là một thành công rất cần được nhân rộng. Nhiều điểm tại vùng cao Tây Bắc đã khai thác lợi thế cảnh quan ruộng bậc thang kết hợp với giá trị văn hóa bản địa đặc sắc để phát triển mô hình du lịch cộng đồng (homestay, villagestay...). Du khách được cung cấp trải nghiệm khám phá các giá trị văn hóa bản địa, cùng ăn, cùng ở, cùng sinh hoạt với người dân.

Các cộng đồng dân tộc thiểu số tại đây đã biến các sản phẩm làng nghề truyền thống và ẩm thực đặc trưng thành sản phẩm OCOP. Khách du lịch tham gia trải nghiệm làm đồ thủ công, nấu ăn , sau đó mua các sản phẩm OCOP như thổ cẩm, trà shan tuyết, hay các bài thuốc chăm sóc sức khỏe truyền thống làm quà tặng.

Hơn hết, mô hình này không chỉ bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc mà còn tạo ra việc làm tại chỗ cho nhóm lao động là người dân tộc thiểu số, góp phần nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho cộng đồng địa phương , qua đó góp phần xóa đói giảm nghèo cho vùng kém phát triển.

Mặc dù có những bước phát triển tích cực, DLNT vẫn tồn tại những hạn chế cần tập trung tháo gỡ trong thời gian tới. Đó là phần lớn điểm đến và sản phẩm DLNT có quy mô nhỏ lẻ, mang tính chất tự phát, chủ yếu do các hộ gia đình, hợp tác xã khai thác. Sản phẩm chưa được đầu tư đồng bộ về cơ sở hạ tầng, thiếu các dòng sản phẩm chất lượng cao, khả năng cạnh tranh thấp. Nhiều sản phẩm còn thiếu bản sắc, có sự mô phỏng giữa các địa phương.

Việc khai thác yếu tố sản xuất nông nghiệp và du lịch còn rời rạc, chưa có sự liên kết chặt chẽ trên cơ sở hình thành chuỗi giá trị. Liên kết giữa điểm đến với lữ hành để đưa khách du lịch về nông thôn, liên kết giữa sản xuất hàng hóa và tiêu dùng du lịch chưa thực sự hiệu quả.

Lao động DLNT còn khoảng cách rất lớn so với khu vực đô thị. Phần lớn là người nông dân không có kỹ năng và tư duy kinh doanh dịch vụ. Đặc biệt tại vùng sâu, vùng xa, việc tập huấn kỹ năng du lịch gặp nhiều khó khăn.

Bên cạnh đó vẫn chưa có nhiều chính sách hỗ trợ tập trung, hiệu quả cho phát triển du lịch nông nghiệp, du lịch trang trại và hỗ trợ cho các mô hình liên kết. Các chính sách hiện có thường tập trung hỗ trợ các hộ dân làm du lịch cộng đồng với quy mô "manh mún", thiếu chính sách hỗ trợ cho liên kết phát triển du lịch và nông nghiệp (hỗ trợ doanh nghiệp lữ hành đưa khách về nông thôn).

DLNT gắn với OCOP chính là con đường để khai thác tối đa lợi thế văn hóa, sinh thái và nông nghiệp độc đáo của Việt Nam, mang lại lợi ích nhiều mặt về kinh tế và xã hội. Khi được đầu tư đồng bộ, chuyên nghiệp và có chính sách hỗ trợ hiệu quả, du lịch nông thôn sẽ trở thành "đòn bẩy" mạnh mẽ, góp phần nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho cộng đồng địa phương, thực hiện mục tiêu quốc gia về xóa đói giảm nghèo một cách bền vững.