Không chỉ là nơi sinh hoạt văn hóa đơn thuần, các thiết chế văn hóa – thể thao ngày nay còn đóng vai trò là "hạt nhân cộng đồng", nơi người dân tiếp nhận thông tin, học nghề, tập luyện thể thao, giao lưu văn hóa và thực hành nếp sống văn minh. Đặc biệt ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa, vùng ven biển và hải đảo, thiết chế văn hóa – thể thao đã trở thành nền tảng quan trọng để hỗ trợ phát triển sinh kế và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Thiết chế văn hóa – thể thao: Từ hạ tầng đến vai trò kết nối cộng đồng

Trong những năm qua, nhiều địa phương đã được đầu tư xây dựng nhà văn hóa xã, điểm sinh hoạt cộng đồng thôn bản, sân thể thao, thư viện nhỏ… theo hướng đa chức năng, phục vụ nhu cầu sinh hoạt văn hóa – thể thao của người dân. Những công trình này, dù không quá lớn, nhưng lại mang ý nghĩa rất thiết thực.

Tại các xã vùng cao phía Bắc, nhà văn hóa thôn không chỉ là nơi sinh hoạt văn nghệ hay hội họp, mà còn trở thành điểm tổ chức lớp học nghề, lớp khuyến nông, tập huấn kỹ thuật trồng trọt – chăn nuôi. Đây cũng là nơi lồng ghép tuyên truyền pháp luật, phổ biến thông tin về bảo tồn văn hóa, xóa bỏ hủ tục, phòng chống tảo hôn hay hướng dẫn phát triển du lịch cộng đồng.

Tại khu vực miền Trung và ven biển, sân thể thao xã, nhà văn hóa hoặc trung tâm văn hóa – thể thao đóng vai trò quan trọng trong việc tổ chức các phong trào thể dục – thể thao quần chúng, nâng cao sức khỏe người dân. Đặc biệt, nhiều địa phương sử dụng thiết chế văn hóa để tuyên truyền bảo vệ môi trường biển, an toàn nghề cá, văn minh du lịch… gắn với phát triển kinh tế biển bền vững.

Ở Tây Nguyên, các nhà cộng đồng không gian mở được mở rộng để tổ chức sinh hoạt cồng chiêng, giới thiệu nghề truyền thống, đồng thời trở thành nơi du khách trải nghiệm văn hóa. Nhờ đó, thiết chế văn hóa không chỉ phục vụ đời sống tinh thần mà còn trực tiếp góp phần phát triển kinh tế qua hoạt động du lịch cộng đồng.

Đời sống tinh thần nâng cao là tiền đề quan trọng để thúc đẩy phát triển kinh tế hộ gia đình. Ở nhiều địa phương khó khăn, khi người dân có không gian sinh hoạt văn hóa lành mạnh, họ có xu hướng đoàn kết hơn, tích cực tham gia các hoạt động cộng đồng, xây dựng nếp sống văn minh và chủ động học hỏi kỹ năng mới.

Một số huyện nghèo đã tổ chức nhiều hoạt động văn hóa – thể thao như hội diễn văn nghệ, giải bóng đá, ngày hội đại đoàn kết, liên hoan văn hóa dân tộc… tạo động lực gắn kết cộng đồng và củng cố niềm tin vào sự phát triển địa phương. Khi tinh thần được nâng cao, người dân có động lực vươn lên trong lao động sản xuất và cải thiện sinh kế.

Không chỉ thanh niên, trẻ em vùng khó khăn cũng được hưởng lợi trực tiếp từ các thiết chế văn hóa – thể thao. Nhiều lớp dạy bơi, lớp thể thao cộng đồng giúp trẻ em rèn luyện sức khỏe, phòng tránh tai nạn, phát triển toàn diện cả thể chất và tinh thần. Đây là yếu tố quan trọng trong việc tạo thế hệ tương lai khỏe mạnh, có ý thức về trách nhiệm và cộng đồng.

Thiết chế văn hóa – thể thao gắn với phát triển sinh kế

Một điểm đáng chú ý là các thiết chế văn hóa – thể thao ngày nay không chỉ phục vụ sinh hoạt mà còn trực tiếp tạo sinh kế. Tại nhiều nơi, nhà văn hóa thôn trở thành nơi trưng bày sản phẩm OCOP, sản phẩm thủ công, nông sản đặc trưng để quảng bá đến du khách. Các lớp hướng dẫn kỹ năng khởi nghiệp, kinh doanh nhỏ, marketing sản phẩm địa phương được tổ chức ngay tại trung tâm văn hóa.

Nhờ đó, người dân – đặc biệt là phụ nữ và thanh niên – có điều kiện học hỏi, liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm, tăng nguồn thu nhập cho gia đình.

Tại các bản du lịch cộng đồng, nhà văn hóa còn được sử dụng để biểu diễn nghệ thuật truyền thống phục vụ du khách, tổ chức lễ hội, đồng thời là không gian để hướng dẫn kỹ năng làm du lịch. Chính những hoạt động này đã tạo ra nguồn thu mới, giúp nhiều hộ gia đình thoát nghèo bền vững.

Ngày càng nhiều địa phương nhận ra rằng phát triển văn hóa và thể thao gắn chặt với du lịch là cách làm hiệu quả để tạo sinh kế bền vững. Khi thiết chế văn hóa – thể thao được đầu tư đồng bộ, người dân có điều kiện tổ chức các hoạt động văn hóa đặc sắc, tạo sản phẩm du lịch mới và thu hút khách tham quan.

Tại một số địa phương, nhiều thiết chế văn hóa được sử dụng để tổ chức lễ hội truyền thống, chương trình giao lưu văn nghệ dân tộc, thu hút du khách đến trải nghiệm. Tại Đắk Lắk và Gia Lai, sân bãi cộng đồng trở thành nơi biểu diễn cồng chiêng, múa xoang phục vụ du lịch. Không chỉ giữ gìn văn hóa, các hoạt động này còn tạo việc làm, tăng thu nhập và thúc đẩy các dịch vụ đi kèm.

Ở vùng dân tộc thiểu số, thiết chế văn hóa – thể thao là "điểm tựa" để tuyên truyền loại bỏ hủ tục tảo hôn, mê tín dị đoan, lễ nghi tốn kém… Các hội nghị thôn bản, buổi sinh hoạt văn hóa được tổ chức thường xuyên giúp người dân thay đổi nhận thức, hướng tới nếp sống văn minh, khoa học.

Nhờ sự lan tỏa này, nhiều địa phương giảm đáng kể tình trạng tảo hôn, rượu chè trong lễ hội, ma chay kéo dài, hôn nhân cận huyết… giúp tiết kiệm chi phí cho người dân và tạo môi trường sống lành mạnh.