Thực hiện quyết định số 2327/QĐ-BVHTTDL, ngày 19-8-2020 và quyết định số 896/QĐ-BVHTTDL, ngày 16-3-2021 của Bộ VHTT&DL, Viện Khảo cổ học và Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành Nhà Hồ đã tiến hành 6 hố khai quật nội thành Di sản thế giới Thành nhà Hồ với tổng diện tích 25.000m2.

Đây là cuộc khai quật lớn nhất lịch sử Khảo cổ học Việt Nam tính về tổng số diện tích trong một lần khai quật. Cuộc khai quật đã phát hiện được 4 cụm dấu tích có niên đại thời Trần - Hồ, 2 cụm kiến trúc thời Lê Sơ, 1 cụm kiến trúc thời Lê Trung Hưng.

Đối với dấu tích kiến trúc thời Trần - Hồ, đã phát hiện được nhiều di tích tại các hố khai quật ở khu vực trung tâm (nền Vua), khu vực Đông Nam và Tây Nam. Trong đó, cụm di tích trung tâm tính từ phía Nam lên phía Bắc dài 200 m, rộng 80 m (tổng diện tích khoảng 16.000 m2), bao gồm 10 kiến trúc.

Với dấu tích nhiều cổng, hành lang bao quanh, nhiều kiến trúc lớn ở phía Bắc kết nối với nhau cho thấy đây có thể là không gian trung tâm, không gian chính điện của Thành Nhà Hồ. Tuy nhiên, các kiến trúc chính có kết cấu với nhau theo kiểu hình chữ “Vương”, chữ “Nhị”, chữ “Công” và kết hợp hành lang bao quanh vẫn đang tiếp tục được nghiên cứu.

Cụm kiến trúc phía Đông nền Vua xuất hiện 2 cụm dấu tích kiến trúc nhiều gian phía Bắc và phía Nam với kết cấu móng cột gia cố phân bố đều nhau và trong phạm vi rộng lớn. Trong đó, cụm kiến trúc phía Bắc đã xuất lộ kiến trúc nhiều gian, nhiều vì, mỗi vì 2 cột, phạm vi cụm kiến trúc chiều Bắc - Nam là 60 m; cụm kiến trúc phía Nam đã xuất lộ kiến trúc nhiều gian, nhiều vì, mỗi vì 2 cột, phạm vi cụm kiến trúc chiều Bắc - Nam là 50 m.

Cụm kiến trúc phía Tây nền Vua hiện đang xuất hiện dấu tích kiến trúc nhiều gian và xác định được 1 kiến trúc nhiều gian, nhiều vì, mỗi vì 4 cột.

Đối với tổ hợp kiến trúc khu vực Đông Nam đã phát hiện khá đầy đủ các kiến trúc gồm có 6 đơn nguyên như kiến trúc chính điện, tiền điện, hậu điện, tả vu, hữu vu, hành lang Đông - Tây và có thể còn có kiến trúc cổng ở phía trước được bố trí khá cân xứng, hài hòa. Quy mô của tổ hợp kiến trúc này hiện tại là khoảng 60 m x 80 m.

Đối với dấu tích kiến trúc thời Lê Sơ và Lê Trung Hưng cuộc khai quật đã phát hiện 4 dấu tích được xây bằng gạch vồ, ngói âm dương, kích thước móng cột nhỏ khoảng 0,7 m x 0,8 m, được xây dựng bằng gạch ngói vụn thời Lê sơ; 2 dấu tích kiến trúc thời Lê Trung Hưng với đặc điểm xây bằng gạch vồ, ngói âm dương, kích thước móng cột trung bình 1,3 m x 1,4 m được xây dựng bằng gạch ngói vụn.

Từ cuộc khai quật, bước đầu đã xác định được dấu tích kiến trúc độc đáo, có quy mô lớn vào loại nhất cho đến nay trong lịch sử nghiên cứu kiến trúc cổ truyền Việt Nam ở khu vực trung tâm Thành Nhà Hồ (hay còn gọi là nền Vua); đã xác định tổ hợp kiến trúc phía Đông Nam khá hoàn chỉnh được tương truyền là Đông Thái Miếu thờ tổ tiên của nhà Hồ.

Cuộc khai quật cũng bộc lộ lòng đất Thành nhà Hồ đang còn tiềm ẩn rất nhiều các di tích tích kiến trúc khác. Tất cả đều được quy hoạch, bố trí hết sức quy chuẩn, đồng bộ, hài hòa, bài bản, các kiến trúc được được xây dựng với nhiều tầng, nhiều lớp, nhiều loại hình kiến trúc, vật liệu xây dựng trong nhiều thời kỳ khác nhau…

Tại hội nghị, các nhà nghiên cứu khoa học, đại diện các ngành liên quan đánh giá cao kết quả khai quật bước đầu nội thành Di sản văn hóa thế giới Thành nhà Hồ. Đồng thời đóng góp thêm một số ý kiến như phải có định hướng để bảo vệ, tôn tạo, giữ gìn di tích từ đó mới tránh được sự hủy hoại của mưa bão; quan tâm dành nguồn kinh phí đầu tư cho di sản tạo thành bức tranh tổng thể về môi trường, văn hóa, lịch sử để thu hút khách du lịch; tập hợp các tư liệu hồ sơ khai quật làm cơ sở quan trọng đề nghị tỉnh thống nhất chủ trương để khôi phục lại nội thành; tổ chức hội thảo về kết quả khai quật để thấy được tầm quan trọng và qui mô của nội thành...