Di chỉ khảo cổ Mái đá Ngườm thuộc xóm Kim Sơn, xã Thần Sa (Võ Nhai), đã được xếp hạng Di tích cấp Quốc gia năm 1982. Mái đá có dạng hàm ếch, cao hơn mặt đường dân sinh khoảng 30m và cao hơn so với mực nước sông Thần Sa khoảng 40m. Diện tích bề mặt mái đá còn vết tích tầng văn hóa rộng gần 1.000m2. Đến nay, mái đá Ngườm đã được tiến hành khai quật 5 lần, vào các năm: 1981, 1982, 1985, 2017 và lần gần đây nhất là vào đầu năm 2024.

Tại Mái đá Ngườm, di cốt động vật và nhuyễn thể được phát hiện cho thấy sự thay đổi và tính đa dạng về hành vi khai thác, sử dụng qua thời gian. Cùng với sự ghi nhận việc sử dụng lửa để nướng chín thức ăn, các công cụ xương được mài, được sử dụng trong các lớp văn hóa sớm, cho thấy đây cũng là các công cụ xương được mài kết hợp với việc sử dụng công cụ xương có niên đại sớm nhất được ghi nhận trong các hang động và mái đá trên toàn lãnh thổ Việt Nam.

Đây cũng là di tích đầu tiên thuộc thời đại Đá cũ ở Việt Nam ghi nhận các phương pháp và kỹ thuật chế tác đá đặc sắc như vậy. Kết quả nghiên cứu mới, cập nhật từ cuộc khai quật năm 2017 và 2024 cho thấy, di chỉ này xứng đáng được xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt.

Sau khi nghe ý kiến của các chuyên gia, các nhà khoa học và đại diện cơ quan chuyên môn, đồng chí Chủ tịch UBND tỉnh Trịnh Việt Hùng yêu cầu Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bảo tàng tỉnh Thái Nguyên phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chuyên môn ở Trung ương và UBND huyện Võ Nhai tiếp tục tham khảo ý kiến, tư vấn của các nhà khoa học để lập hồ sơ đề nghị công nhận Di tích Quốc gia đặc biệt; phối hợp với các nhà khoa học trên thế giới tiếp tục nghiên cứu, đề nghị công nhận Di sản thế giới đối với Di tích Mái đá Ngườm; đề xuất bổ sung quy hoạch tổng thể Khu di tích vào quy hoạch chung của huyện Võ Nhai, đảm bảo diện tích quy hoạch phù hợp, không ảnh hưởng đến vùng lõi, vùng đệm của Khu di tích. Đồng thời quan tâm bảo tồn không gian văn hóa Thần Sa, phát huy giá trị của Di tích nhằm thu hút đông đảo du khách trong nước, quốc tế. Trước mắt cần nghiên cứu, tham khảo các chuyên gia việc làm mái che bảo vệ Di tích và các hiện vật...