Góp ý vào dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) đại biểu Lê Thu Hà - Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Lào Cai nhấn mạnh, chúng ta đang sống trong thời đại mà thông tin đã trở thành yếu tố định hình quyền lực. Từng dòng tin, hình ảnh hay thuật toán đều có thể tác động sâu sắc đến nhận thức xã hội và an ninh quốc gia. Vì vậy, sửa đổi Luật Báo chí lần này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng để bảo vệ sự thật, bảo vệ niềm tin của Nhân dân và giữ vững chủ quyền thông tin quốc gia.

Đánh giá cao Chính phủ và cơ quan thẩm tra đã tiếp thu nhiều ý kiến quan trọng của đại biểu Quốc hội và để hoàn thiện thêm thì đại biểu Lê Thu Hà nêu một số vấn đề sau:

Thứ nhất, báo chí chính thống đang bước vào cuộc cạnh tranh chưa từng có. Tin giả, nội dung giật gân và đặc biệt là các nền tảng xuyên biên giới đang vượt trội về tốc độ, thuật toán và doanh thu. Trong bối cảnh đó, báo chí chuyên nghiệp không chỉ cần không gian hoạt động mà cần một lá chắn thể chế, một khung pháp lý đủ mạnh để được bảo vệ và phát huy vai trò định hướng dư luận. Chính vì vậy, Điều 3 giải thích từ ngữ là điểm then chốt cần phải làm thật kỹ.

Theo đại biểu, khái niệm sản phẩm thông tin có tính chất báo chí trong dự thảo hiện quá ngắn, trong khi đây là căn cứ để quản lý hệ sinh thái hàng triệu kênh cá nhân vận hành, đang vận hành như cơ quan báo chí, thậm chí có kênh còn có sức lan tỏa lớn hơn báo chí.

Đại biểu đề nghị bổ sung 3 tiêu chí nhận diện: Một là tính định kỳ để phân biệt với nội dung ngẫu hứng, hai là chức năng phản ánh, bình luận để nhận diện bản chất báo chí và ba là mục đích cung cấp thông tin cho công chúng để phân biệt với nội dung giải trí hoặc thương mại thuần túy. Nếu không có các tiêu chí này thì chúng ta không thể xử lý được triệt để tình trạng báo hóa mạng xã hội và mạng xã hội hóa báo chí đang gây nhiễu loạn nghiêm trọng không gian thông tin.

Trong thời đại Big Tech và AI xây nội dung, đại biểu đề nghị bổ sung khái niệm sản phẩm báo chí được tạo hỗ trợ bởi trí tuệ nhân tạo ngay tại Điều 3, đây là căn cứ pháp lý để nhận diện và xử lý các nội dung giống báo chí nhưng không phải báo chí, đặc biệt là nội dung xuyên tạc, mạo danh hoặc bị thao túng bởi thuật toán. Nếu không nhận diện được nội dung giả dạng báo chí thì chúng ta sẽ thua ngay trên sân nhà và ngay trên chính dòng thông tin của mình.

Bên cạnh đó, tình trạng báo hóa tạp chí vẫn còn đáng lo ngại, dù dự thảo đã tiếp thu một phần nhưng Điều 17 chưa đủ mạnh để xử lý tận gốc hiện tượng tạp chí đăng tin thời sự, chính trị, xã hội dưới danh nghĩa liên quan chuyên môn. Nếu phạm vi thông tin vẫn mở như hiện nay thì chỉ cần một cụm từ có liên quan là tạp chí có thể bước sang chức năng báo chí, dẫn tới lẫn lộn chức năng, làm sai lệch cấu trúc hệ sinh thái thông tin và phá vỡ ranh giới giữa nghiên cứu học thuật với hoạt động báo chí. Vì vậy, đại biểu đề nghị bổ sung vào khoản 2 Điều 17 quy định "Tạp chí không thực hiện chức năng đưa tin thời sự, chính trị, kinh tế, xã hội ngoài phạm vi hoạt động chuyên môn của cơ quan chủ quản".

Về quyền của công dân tại Điều 5, Điều 6 và Điều 7, đại biểu Lê Thu Hà cho rằng dự thảo hiện vẫn đang dừng ở mức khung. Trong môi trường số, nơi thông tin lan truyền với tốc độ cực nhanh, chỉ một nội dung chưa được kiểm chứng cũng có thể gây tổn hại nghiêm trọng đến danh dự, uy tín và đời tư của một con người. Vì vậy, quyền phản hồi, quyền cải chính và quyền được bảo vệ đời tư dữ liệu cá nhân cần được quy định rõ ngay trong luật, không thể chỉ trông chờ vào văn bản dưới luật.

Do vậy, đại biểu đề nghị sửa khoản 3 Điều 6 theo hướng báo chí chỉ đăng tải nội dung tố cáo khi đã xác minh tối thiểu thông tin cơ bản, quy định này vừa bảo vệ công dân, vừa bảo vệ chính cơ quan báo chí trước nguy cơ tranh chấp pháp lý. Tại Điều 7 đại biểu đề nghị bỏ yêu cầu cơ quan báo chí phải nêu rõ lý do không đăng phát, đây là nghĩa vụ không khả thi trong thực tiễn vận hành tòa soạn và dễ khiến báo chí phải giải trình thay vì thực hiện chức năng sàng lọc và thẩm định thông tin, chỉ nên giữ nghĩa vụ tiếp nhận, phân loại và xử lý theo quy trình nghiệp vụ.

Về hoạt động báo chí trên không gian mạng, đại biểu cho rằng đây là nội dung quan trọng nhất được sửa đổi lần này và có tác động trực tiếp đến chủ quyền số quốc gia. Tuy nhiên, dự thảo hiện vẫn đang tiếp cận theo tư duy truyền thống, trong khi các nền tảng xuyên biên giới đã thay đổi toàn bộ cấu trúc phân phối thông tin.

Trên thực tế thì các nền tảng này đang sử dụng nội dung báo chí để thu lợi, chi phối thuật toán phân phối thông tin, tự động tổng hợp, lập chỉ mục và trích đoạn tin tức mà không cần xin phép, không chia sẻ doanh thu, không chịu trách nhiệm pháp lý và không thực hiện gỡ bỏ tin sai theo yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền. Nếu Luật Báo chí không đặt ra các nghĩa vụ pháp lý tối thiểu thì báo chí Việt Nam sẽ mãi ở thế bất bình đẳng ngay chính trên sân nhà của mình. Vì vậy, đại biểu đề nghị bổ sung Điều 30, 3 nhóm nghĩa vụ bắt buộc đối với các nền tảng xuyên biên giới.

Một là nghĩa vụ chia sẻ doanh thu, bảo vệ giá trị đầu tư của báo chí. Bất kỳ tổ chức, cá nhân nào sử dụng lại nội dung báo chí trên không gian mạng dưới hình thức tổng hợp, lập chỉ mục, trích dẫn, hiển thị đoạn trích hoặc khai thác dữ liệu báo chí đều phải được sự đồng ý của cơ quan báo chí và tuân thủ cơ chế chia sẻ lợi ích theo thỏa thuận.

Hai là nghĩa vụ gỡ bỏ nội dung sai phạm trong thời hạn nhất định. Nền tảng xuyên biên giới khi cung cấp nội dung mang tính báo chí tại Việt Nam phải thực hiện gỡ bỏ nội dung sai sự thật, xuyên tạc hoặc xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân theo yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền trong thời hạn nhất định.

Ba là, nghĩa vụ hiện diện pháp lý tại Việt Nam, mọi nền tảng cung cấp nội dung mang tính báo chí cho công chúng Việt Nam phải có đại diện pháp lý tại Việt Nam để chịu trách nhiệm trước pháp luật và phối hợp với cơ quan quản lý trong xử lý vi phạm, đi đôi với đó Nhà nước cũng cần sớm đầu tư vào hệ thống giám sát nội dung thời gian thực, nền tảng lưu chiểu số và chuẩn dữ liệu báo chí quốc gia. Đây không phải là công cụ kiểm soát mà là năng lực phòng vệ để báo chí đứng vững trước làn sóng tin giả, thao túng thuật toán và sức ép ngày càng lớn từ các nền tảng toàn cầu.

Nhấn mạnh đến quyền tác nghiệp của nhà báo, đại biểu đề nghị bổ sung vào Điều 9 quy định về an toàn tác nghiệp, thiết lập cơ chế phối hợp rõ ràng giữa cơ quan báo chí, chính quyền địa phương và lực lượng chức năng.

"Nhà báo là những người đi vào các điểm nóng của sự thật và pháp luật cần bảo vệ họ một cách tương xứng. Nhà báo được bảo vệ thì báo chí mới mạnh và báo chí mạnh thì nền dân chủ mới vững", đại biểu Lê Thu Hà bày tỏ.