2 biểu tượng di sản thiên nhiên và văn hóa

Quảng Ninh sở hữu đồng thời hai di sản thế giới liên tỉnh: Di sản thiên nhiên vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà và Di sản văn hóa Quần thể di tích, danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc. Đó vừa là lợi thế vừa là động lực để Quảng Ninh phát triển du lịch, thúc đẩy kinh tế di sản.

Cách nhau chưa đầy 60km, Vịnh Hạ Long và Yên Tử đại diện cho hai loại hình di sản khác biệt nhưng bổ trợ hoàn hảo. Một bên là di sản, kỳ quan thiên nhiên, kết tinh từ hàng triệu năm vận động của địa chất; bên kia là trung tâm của Phật giáo Trúc Lâm, dòng thiền thuần Việt độc đáo với lịch sử hơn 7 thế kỷ.

Vịnh Hạ Long được UNESCO hai lần vinh danh về giá trị thẩm mỹ và địa chất địa mạo, sở hữu hệ thống đảo đá vôi và hang động hiếm có trên thế giới. Đồng thời, phạm vi di sản thế giới đã được mở rộng sang quần đảo Cát Bà, trở thành di sản thế giới liên tỉnh đầu tiên của Việt Nam. Mỗi năm, Vịnh Hạ Long đón hàng triệu lượt du khách, là thương hiệu toàn cầu của du lịch Việt Nam.

Vẻ đẹp của Vịnh Hạ Long không chỉ nằm ở hình dáng hùng vĩ của các đảo đá mà còn ở hệ sinh thái biển, rừng ngập mặn, rạn san hô phong phú, tạo ra bức tranh thiên nhiên sống động. Ước tính từ năm 1996 đến nay, Vịnh Hạ Long đã đón trên 60 triệu lượt khách trong nước và quốc tế, thu phí tham quan đạt trên 9.500 tỷ đồng.

Nếu như Vịnh Hạ Long thu hút du khách bởi vẻ đẹp thiên nhiên tuyệt mỹ của vùng biển đảo thì Yên Tử lại mang đến nguồn năng lượng an lành của cõi thiền trên núi thiêng. Quần thể di sản thế giới Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc trải dài trên cả 3 địa phương Quảng Ninh, Hải Phòng, Bắc Ninh, với Yên Tử là nơi khởi phát của Phật giáo Trúc Lâm. Những am, chùa cổ, con đường hành hương in dấu hàng triệu bước chân hội tụ về Yên Tử mỗi năm, cùng triết lý nhập thế của Phật Hoàng Trần Nhân Tông đã làm nên không gian văn hóa - tâm linh đặc biệt, có sức sống trường tồn cùng thời gian.

Hai di sản thế giới tưởng chừng tách biệt nhưng lại hòa quyện trong chiều sâu lịch sử - văn hóa vùng Đông Bắc. Đây chính là "kho báu" để Quảng Ninh định vị thương hiệu, phát triển du lịch, khẳng định với thế giới về những giá trị riêng có, từ cảnh quan thiên nhiên đến nét văn hóa đặc sắc, nâng cao hình ảnh và vị thế của tỉnh trên bản đồ du lịch quốc tế.

Một hành trình - nhiều trải nghiệm

Năm 2025 đánh dấu một bước chuyển quan trọng trong tư duy bảo tồn và phát huy giá trị di sản tại Quảng Ninh. Với sự ra đời của Ban Quản lý Di sản thế giới Vịnh Hạ Long - Yên Tử vào tháng 11/2025, lần đầu tiên, hai di sản thế giới của Quảng Ninh được đặt trong cùng một chiến lược quản lý, phát triển tổng thể, hướng đến hình thành một không gian di sản liên vùng, hài hòa giữa thiên nhiên - văn hóa - lịch sử. Đây là chủ trương thể hiện tư duy đổi mới của tỉnh trong quản lý và kết nối, phát huy giá trị di sản. Việc thống nhất quản lý các di sản cũng giúp định hướng phát triển các chuỗi sản phẩm liên vùng, gia tăng trải nghiệm cho du khách.

Ban Quản lý di sản đang phối hợp với Văn phòng UNESCO Hà Nội và các tổ chức quốc tế để xây dựng chiến lược, kế hoạch quản lý tổng thể; đồng thời kết nối không chỉ Vịnh Hạ Long - Yên Tử mà còn mở rộng đến Cát Bà, Côn Sơn - Kiếp Bạc (Hải Phòng), Vĩnh Nghiêm (Bắc Ninh), tạo mạng lưới di sản liên tỉnh. Đây không chỉ là câu chuyện kết nối những địa điểm nổi tiếng, mà còn là hành trình kiến tạo bản sắc mới cho du lịch Quảng Ninh trong giai đoạn phát triển bền vững. Sự kết hợp này đặt nền móng cho một mô hình phát triển mới: không chỉ khai thác du lịch mà xây dựng hệ sinh thái di sản, biến di sản thành động lực phát triển kinh tế bền vững.

Nhằm tận dụng lợi thế hiếm có của tỉnh Quảng Ninh khi sở hữu cùng lúc hai di sản thế giới, các doanh nghiệp, đơn vị cung cấp dịch vụ du lịch tại địa phương đã đưa ra những ý tưởng kết nối di sản thiên nhiên, di sản văn hóa thế giới trong một hành trình. Tháng 9 vừa qua, tại phường Yên Tử, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp với Công ty CP Phát triển Tùng Lâm tổ chức chương trình tọa đàm phát triển du lịch “Một hành trình - Hai di sản”, với sự tham gia của gần 30 doanh nghiệp lữ hành trong nước.

Chương trình bước đầu định vị Vịnh Hạ Long và Yên Tử là hai trụ cột du lịch của Quảng Ninh trong một hành trình kết nối, đồng thời đưa ra những gợi mở, những sản phẩm kết nối chuỗi di sản thành một hành trình liền mạch, thay vì điểm đến đơn lẻ. Xây dựng những tour ngắn ngày, tour nghỉ dưỡng - tâm linh, tour trải nghiệm - nghiên cứu di sản để kết nối trải nghiệm thiên nhiên - văn hóa - tâm linh - nghỉ dưỡng, ví dụ hành trình nghỉ dưỡng 3 ngày - 2 đêm kết hợp các điểm đến như Legacy Yên Tử và du thuyền Paradise Vietnam… Những sản phẩm này, khi được triển khai đồng bộ, sẽ tạo nên chuỗi hành trình có chiều sâu, có câu chuyện xuyên suốt, vừa thỏa mãn du khách đại chúng, vừa hấp dẫn du khách quốc tế yêu thích văn hóa - tâm linh.

Ông Phạm Đình Huỳnh, Phó Trưởng Ban Quản lý Di sản thế giới Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc, cho biết: Chúng tôi đã nghiên cứu xây dựng các tuyến phù hợp với từng nhóm đối tượng: tuyến liên hoàn cho khách quốc tế muốn khám phá nhiều di sản trong cùng hành trình; tuyến chuyên đề giáo dục di sản cho học sinh; tuyến trải nghiệm về Bãi cọc Bạch Đằng, Yên Tử, các giá trị Khu di tích Nhà Trần... Ngoài ra, còn có các tour du lịch tâm linh, du lịch trải nghiệm, khám phá rừng đặc dụng Yên Tử. Với mỗi loại hình, Ban Quản lý cố gắng gắn kết hài hòa giữa giá trị thiên nhiên và văn hóa, giữa bảo tồn và phát triển du lịch để du khách đến Quảng Ninh có một hành trình trọn vẹn và sâu sắc nhất.

Tương lai của một không gian di sản liên vùng

Khi Yên Tử được UNESCO công nhận, Quảng Ninh trở thành điểm sáng về tiềm năng liên kết di sản. Sự kết nối Vịnh Hạ Long - Yên Tử không chỉ tạo ra tuyến du lịch riêng có của Quảng Ninh, mà còn là hạt nhân để hình thành hành lang di sản vùng Đông Bắc trải dài trong một không gian rộng lớn, gắn kết với các địa phương Hải Phòng, Bắc Ninh. Khi đó, du khách có thể trải nghiệm trọn vẹn dấu ấn văn hóa nhà Trần, Phật giáo Trúc Lâm và các giá trị thiên nhiên, lịch sử phong phú của vùng đất này.

Tuyến du lịch Vịnh Hạ Long - Yên Tử có khả năng đáp ứng đa dạng nhu cầu: Du lịch cảnh quan ngắm vịnh từ du thuyền, khám phá hang động, chèo kayak; Du lịch văn hóa - tâm linh: tham quan hệ thống chùa - tháp, tìm hiểu Thiền phái Trúc Lâm, tham gia các khóa thiền; Du lịch lịch sử: kết nối chiến thắng Bạch Đằng, Khu di tích nhà Trần; Du lịch trải nghiệm - giáo dục: chương trình học tập thực tế cho học sinh, sinh viên về địa chất và lịch sử. Xây dựng câu chuyện di sản hấp dẫn để tạo bản sắc khác biệt chứ không chỉ là phép cộng 2 điểm đến.

2 di sản có tính chất khác nhau - một thiên nhiên, một văn hóa - nên việc xây dựng quy chuẩn chung đòi hỏi nghiên cứu sâu, sự phối hợp liên ngành và nguồn lực lâu dài. Những thách thức này là điều kiện tất yếu trong quá trình xây dựng một không gian di sản liên vùng. Điều quan trọng là tỉnh đã xác định hướng đi đúng và đang từng bước hiện thực hóa bằng chính sách cụ thể.

Ông Jonathan Baker, Trưởng Đại diện Văn phòng UNESCO tại Việt Nam, nhận định: Việc một quần thể di sản thuộc sự quản lý của nhiều tỉnh luôn mang lại cả cơ hội và thách thức. Tôi nghĩ rằng cần có một cơ chế phối hợp rõ ràng và hiệu quả giữa các địa phương để đảm bảo thống nhất trong quản lý và bảo tồn. Điều này đặc biệt quan trọng với cả 2 di sản thế giới Vịnh Hạ Long - Quần đảo Cát Bà (thuộc tỉnh Quảng Ninh, TP Hải Phòng) và Quần thể di tích, danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc (trải rộng qua 3 địa phương Quảng Ninh, Hải Phòng, Bắc Ninh). Trước đây, tỉnh Quảng Ninh đã thực hiện một số bước quan trọng để quản lý tốt di sản, như đánh giá sức tải của Vịnh Hạ Long. Tôi nghĩ cũng cần làm điều tương tự với Yên Tử. Thách thức lớn nhất luôn là cân bằng giữa bảo tồn và phát triển kinh tế. Điều này từng là bài toán tại Vịnh Hạ Long và chắc chắn cũng sẽ đặt ra tại Yên Tử. Tuy vậy, chúng tôi sẽ hỗ trợ, cùng các bạn tìm ra giải pháp bền vững nhất.

Quảng Ninh đang bước vào giai đoạn phát triển ở tầm cao mới, nơi yêu cầu đặt ra không chỉ là tăng trưởng, mà là tăng trưởng văn minh, bền vững, có bản sắc. Hai di sản thế giới không chỉ là niềm tự hào của Quảng Ninh, mà còn là “thương hiệu quốc gia” của Việt Nam. Việc kết nối Vịnh Hạ Long và Yên Tử là cách để Quảng Ninh định hình bản sắc du lịch đặc thù của một vùng đất nơi thiên nhiên và văn hóa hội tụ, nơi bảo tồn di sản là động lực cho phát triển kinh tế. Đó cũng là cách để Quảng Ninh kể câu chuyện của mình với thế giới: câu chuyện về một vùng đất biết gìn giữ quá khứ, trân trọng hiện tại và kiến tạo tương lai từ chính những giá trị di sản vô giá.