Bước vào giai đoạn phát triển mới, khi đất nước đặt mục tiêu xây dựng xã hội bao trùm, không ai bị bỏ lại phía sau, Đảng và Nhà nước xác định giảm nghèo bền vững không chỉ là nhiệm vụ kinh tế – xã hội, mà còn là nhiệm vụ chính trị quan trọng, góp phần củng cố niềm tin của nhân dân, tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

Trên cơ sở đó, Nghị quyết Đại hội XIII và Chỉ thị số 05-CT/TW của Ban Bí thư yêu cầu đổi mới toàn diện phương thức giảm nghèo: chuyển từ hỗ trợ đơn lẻ sang hỗ trợ theo chuỗi, từ bổ sung thiếu hụt trước mắt sang tăng năng lực lâu dài, từ cách làm hành chính sang kích hoạt nội lực người dân và cộng đồng.

Chính sách lấy con người làm trung tâm – nền tảng cho giảm nghèo đa chiều

Một điểm nhấn lớn trong định hướng giảm nghèo hiện nay là đặt con người, đặc biệt là người nghèo, vào vị trí trung tâm của chính sách. Điều này xuyên suốt từ chủ trương cấp cao đến các chương trình cụ thể tại địa phương. Thay vì chỉ hỗ trợ vật chất như trước đây, chính sách hiện nay tập trung giải quyết ba nhóm vấn đề cốt lõi gồm: Giảm nghèo đa chiều theo tiêu chí mới; Hỗ trợ theo nhu cầu và điều kiện của từng hộ; Tập trung xây dựng năng lực tự vươn lên.

Trong đó, chuẩn nghèo giai đoạn 2021–2025 bao gồm tiêu chí thu nhập và các chiều thiếu hụt dịch vụ xã hội như y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch, thông tin. Điều này giúp chính sách không bỏ sót những nhóm dễ bị tổn thương, đồng thời tạo bức tranh toàn diện hơn về tình trạng nghèo của từng hộ.

Từ đó, hỗ trợ theo nhu cầu và điều kiện của từng hộ. Nhiều địa phương triển khai đánh giá hộ nghèo theo từng nhóm: hộ không có lao động, hộ thiếu đất, hộ thiếu kỹ năng, hộ thiếu thông tin… Từ đó, mỗi hộ sẽ được xây dựng "hồ sơ hỗ trợ" riêng, tránh tình trạng hỗ trợ trùng lặp hoặc không đúng nhu cầu.

Các chính sách hỗ trợ đào tạo nghề, khởi sự kinh doanh, tín dụng ưu đãi, chuyển giao kỹ thuật, tư vấn sản xuất… được thực hiện ngày càng linh hoạt. Mục tiêu không chỉ là thoát nghèo tạm thời, mà hình thành năng lực sản xuất – kinh doanh bền vững cho người dân.

Một trong những điểm sáng của chính sách hiện nay là sự kết hợp giữa Nhà nước – doanh nghiệp – người dân. Nhà nước đóng vai trò kiến tạo, doanh nghiệp tham gia thị trường hóa sản phẩm, còn người dân là chủ thể của mô hình phát triển.

Nhiều mô hình giảm nghèo hiệu quả từ cơ sở đang tạo chuyển biến thực chất

Những năm gần đây, nhiều địa phương đã chủ động triển khai mô hình giảm nghèo dựa vào nội lực cộng đồng, phù hợp với điều kiện thực tế và lợi thế sẵn có. Những mô hình được đưa ra đều có tác động mạnh mẽ, minh chứng cho vai trò của hệ thống chính trị cơ sở và tinh thần tự lực của người dân.

Ở các tỉnh như Tuyên Quang, Sơn La, Lâm Đồng, Gia Lai, nhiều thôn – buôn đã thành lập nhóm hộ liên kết sản xuất với sự hỗ trợ của chính quyền xã và khuyến nông địa phương. Nhóm hộ cùng tham gia sản xuất theo quy trình chung, chia sẻ công cụ, chia sẻ kinh nghiệm và liên kết tiêu thụ. Trong đó, những mô hình tiêu biểu như: Trồng chuối tây xuất khẩu; Trồng rau hữu cơ; Chăn nuôi bò lai sinh sản; Trồng cây ăn quả …Các mô hình này giúp giảm mạnh chi phí sản xuất, tăng năng suất và mở rộng thị trường tiêu thụ.

Hay mô hình Hợp tác xã kiểu mới – động lực tạo sinh kế bền vững được triển khai mạnh mẽ nhờ thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể, nhiều hợp tác xã do người nghèo và cận nghèo tham gia đã hoạt động hiệu quả. Việc tham gia hợp tác xã giúp người dân tiếp cận giống, kỹ thuật, vốn vay và hợp đồng tiêu thụ – những yếu tố mà hộ sản xuất riêng lẻ rất khó đạt được.

Tại nhiều vùng đặc biệt khó khăn như miền núi phía Bắc, Tây Nguyên và Tây Nam Bộ, mô hình "sinh kế nhỏ – hiệu quả lớn" tiếp tục được triển khai như: Tặng gà, vịt giống và hỗ trợ chuồng trại; Hỗ trợ máy may, máy vắt sữa, máy cưa nhỏ; Hỗ trợ cần câu, ngư lưới cụ cho ngư dân; Trồng rau sạch quanh nhà, vườn – ao – chuồng quy mô nhỏ…Ưu điểm của mô hình này là dễ triển khai, phù hợp với hộ nghèo thiếu vốn và thiếu kỹ năng, đồng thời tạo thu nhập nhanh.

Cùng với mô hình sản xuất, truyền thông giữ vai trò khơi dậy tinh thần vượt khó của người dân. Những phóng sự, bài báo, chương trình truyền hình lan tỏa câu chuyện của người nghèo vươn lên từ đôi bàn tay mình đã tạo ra tác động tích cực, giúp cộng đồng học hỏi và noi theo.

Nhiều địa phương có chuyên mục riêng như "Người nghèo làm chủ", "Thoát nghèo bền vững", "Thanh niên lập nghiệp", góp phần hình thành lối sống tích cực và tư duy làm kinh tế cho cộng đồng.

Nhìn vào những chuyển biến rõ rệt từ nhiều mô hình trên cả nước, có thể khẳng định: muốn giảm nghèo bền vững, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa chính sách đúng – tổ chức thực hiện tốt – phát huy nội lực người dân.

Đây chính là con đường để Việt Nam thực hiện thắng lợi mục tiêu: giảm nghèo đa chiều, bao trùm và bền vững; không để ai bị bỏ lại phía sau; hướng tới một xã hội phát triển đồng đều và nhân văn.