Sau khi thực hiện hợp nhất các đơn vị hành chính, tỉnh Phú Thọ hiện sở hữu một nguồn tài nguyên di tích đồ sộ với tổng số 2.778 di tích, trong đó có 979 di tích đã được xếp hạng. Đáng chú ý, tỉnh có tới 06 di tích quốc gia đặc biệt, 176 di tích quốc gia và 797 di tích cấp tỉnh, biến nơi đây trở thành một vùng đất đặc thù về mật độ và giá trị di sản.

Trong giai đoạn 2021–2025, tỉnh đã tập trung chỉ đạo, triển khai đồng bộ và hoàn thành lập quy hoạch 03/06 di tích quốc gia đặc biệt. Các quy hoạch được lập đều tuân thủ các quy định chuyên môn, đồng thời gắn kết chặt chẽ với Quy hoạch tỉnh và định hướng phát triển kinh tế - xã hội địa phương, tạo ra một khung pháp lý vững chắc cho công tác bảo tồn và khai thác.

Ưu tiên nguồn vốn, thiết lập sản phẩm văn hóa- du lịch

Công tác tu bổ, tôn tạo các di tích trên địa bàn tỉnh đã được ưu tiên nguồn lực đầu tư rất lớn, thể hiện cam kết của Trung ương và địa phương. Trong giai đoạn 2020-2025, tổng nguồn lực đầu tư cho công tác bảo quản, sửa chữa, tu bổ, tôn tạo, chống xuống cấp cho tổng số 260 di tích (trong đó có 62 di tích cấp quốc gia) đạt tới 1.500 tỷ đồng.

Đặc biệt, nguồn vốn này đã được cơ cấu hiệu quả: 848 tỷ đồng từ ngân sách nhà nước (Ngân sách Trung ương: 520 tỷ đồng tập trung vào Khu di tích quốc gia đặc biệt Đền Hùng) và một nguồn lực lớn từ xã hội hóa lên đến 652 tỷ đồng. Sự tham gia tích cực của nguồn xã hội hóa chứng tỏ ý thức và trách nhiệm cộng đồng trong việc gìn giữ di sản ngày càng cao.

Khu di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Đền Hùng được Trung ương và tỉnh ưu tiên đầu tư quy mô lớn, từng bước hoàn thiện hạ tầng trọng điểm, phục vụ lễ hội và nâng cao chất lượng du lịch. Bên cạnh đó, nhiều di tích tiêu biểu khác như đền Mẫu Âu Cơ, đình Hùng Lô, miếu Lãi Lèn... cũng được quan tâm tu bổ, chỉnh trang cảnh quan tổng thể. Các công trình trọng điểm đã hoàn thành và phát huy hiệu quả như: Khu danh thắng Tây Thiên - Tam Đảo, đền Mẫu Âu Cơ, đền Lăng Sương, chùa Đại Bi, đình Hùng Lô... đã đáp ứng nhu cầu sinh hoạt tín ngưỡng, du lịch tâm linh và giáo dục truyền thống.

Nhiều di tích được quy hoạch, tu bổ, tôn tạo và đang trở thành những sản phẩm du lịch - văn hóa hoàn chỉnh có tính đặc thù, tạo ra những điểm, tuyến du lịch hấp dẫn, thu hút khách du lịch trong và ngoài nước, đóng góp tích cực vào phát triển du lịch và kinh tế - xã hội ở địa phương.

Bảo tồn di sản, phát triển sinh kế cộng đồng

Cùng với di sản vật thể, công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể và di sản tư liệu cũng được tỉnh Phú Thọ triển khai đồng bộ. Trong giai đoạn 2021–2025, toàn tỉnh Phú Thọ (mới) đã xây dựng và trình Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch 20 hồ sơ khoa học để ghi danh vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Các hồ sơ này bao gồm nhiều giá trị đặc sắc của các dân tộc như Tri thức lịch Đoi (Lịch tre) của người Mường, Di sản Mo Mường, Nghề làm bánh chưng bánh giày, Lễ hội Khai Hạ của người Mường, và Nghệ thuật Chèo ở Phú Thọ.

Đặc biệt, Đề án gìn giữ, phát huy giá trị di sản Hát Xoan Phú Thọ tiếp tục được triển khai có hiệu quả, duy trì hoạt động 17 câu lạc bộ với hơn 300 nghệ nhân, thường xuyên tổ chức truyền dạy tại 4 phường Xoan gốc. Tương tự, Đề án bảo tồn Mo Mường, Keng Loóng cũng được đẩy mạnh, tổ chức liên hoan định kỳ và truyền dạy cho học sinh và nghệ nhân trẻ.

Sự phục hồi và phát huy các di sản phi vật thể này đã tạo nên sự khác biệt cho sản phẩm du lịch Phú Thọ, đồng thời mang lại giá trị kinh tế thiết thực. Việc phát triển du lịch gắn với di tích và lễ hội đã tạo được việc làm cho cộng đồng, nâng cao đời sống của nhân dân địa phương nơi có di tích và lễ hội, trực tiếp tham gia vào công cuộc xóa đói giảm nghèo của tỉnh.

Với chiến lược bảo tồn toàn diện và nguồn lực đầu tư có trọng điểm, tỉnh Phú Thọ đang khẳng định rằng văn hóa là nội lực quan trọng nhất cho sự phát triển. Sự kết hợp giữa bảo tồn di sản và phát triển du lịch không chỉ giúp giữ gìn những giá trị truyền thống mà còn là nền tảng kinh tế bền vững, góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội và công cuộc xóa đói giảm nghèo tại địa phương.