Nằm ở vị trí chiến lược, là cầu nối giữa duyên hải miền Trung, Tây Nguyên và khu vực Mekong, tỉnh Gia Lai mới sau sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh là một địa bàn giàu bản sắc với 44 thành phần dân tộc, trong đó dân tộc thiểu số (DTTS) chiếm khoảng 23,20% tổng dân số. Trong giai đoạn 2021-2025, công tác bảo tồn, khôi phục và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS trên địa bàn tỉnh đã được quan tâm triển khai, đạt nhiều kết quả đáng ghi nhận, tạo nên sức sống mới cho văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch.

Sức sống từ các ngày hội và chương trình phục vụ cộng đồng

Các đề án của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTTDL) đã được Gia Lai triển khai mạnh mẽ, đặc biệt là đề án "Tổ chức định kỳ ngày hội, giao lưu văn hóa, thể thao và du lịch vùng đồng bào dân tộc thiểu số".

Ở khu vực phía Đông tỉnh Gia Lai, Ngày hội Văn hóa - Thể thao các dân tộc thiểu số miền núi được tổ chức định kỳ 2 năm/lần và đã thành công 17 lần tính đến năm 2024. Đây là nơi giới thiệu nhiều vốn văn hóa đặc sắc của đồng bào Bana, Chăm Hroi, Hrê thông qua các hoạt động như: triển lãm di sản văn hóa truyền thống ; trình diễn lễ hội dân gian, biểu diễn nghệ thuật truyền thống với giai điệu hát hơmon, kê khan , hòa tấu nhạc cụ cồng chiêng và các loại nhạc cụ độc đáo khác. Bên cạnh đó, các môn thể thao dân tộc như đẩy gậy, bắn nỏ, phóng lao , cùng trò chơi giã gạo, dệt vải, đan Xàdah đã thu hút đông đảo đồng bào và du khách.

Khu vực phía Tây tỉnh Gia Lai duy trì Ngày hội văn hóa các dân tộc tỉnh Gia Lai thường niên, đến nay đã tổ chức thành công 5 kỳ nhằm bảo tồn, quảng bá, phát huy di sản văn hóa các dân tộc. Nhiều nghi lễ truyền thống đặc sắc được tái hiện như: lễ mừng chiến thắng, cúng nhà rông, mừng lúa mới, đâm trâu, bỏ mả, cúng giọt nước...

Song song, đề án "Chương trình hoạt động văn hóa, nghệ thuật phục vụ vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo, vùng dân tộc thiểu số" đã mang văn hóa, nghệ thuật đến gần hơn với người dân. Giai đoạn 2021-2025, các đơn vị trực thuộc Sở VHTTDL đã tổ chức hơn 700 buổi biểu diễn nghệ thuật và 530 buổi tuyên truyền lưu động, tập trung vào các chủ đề lớn như học tập tư tưởng Hồ Chí Minh, an toàn giao thông, và phòng chống dịch bệnh. Đội Chiếu phim lưu động đã duy trì hoạt động đều đặn với 1.220 buổi chiếu/năm (Nhà hát ca múa nhạc tổng hợp Đam San) và 1.200 buổi chiếu/năm (Trung tâm Văn hóa tỉnh) phục vụ đồng bào DTTS ở các xã vùng cao. Mô hình xe ô tô thư viện lưu động đa phương tiện cũng phục vụ hơn 60 điểm lưu động đọc sách, luân chuyển hơn 320.000 bản sách. Tỉnh cũng đã hỗ trợ xây dựng 47 tủ sách cộng đồng cho các xã vùng đồng bào DTTS.

Bảo tồn dân ca, dân vũ gắn với phát triển du lịch

Đề án "Bảo tồn, phát huy giá trị dân ca, dân vũ, dân nhạc của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch" đã đạt nhiều kết quả nổi bật. Tỉnh đã đầu tư xây dựng 27 công trình nhà văn hóa thôn , phục dựng và tái hiện 03 Lễ hội truyền thống , và tổ chức 07 lớp tập huấn, truyền dạy văn hóa phi vật thể. Đáng chú ý, 99 thôn vùng đồng bào DTTS&MN đã có đội văn nghệ truyền thống được hỗ trợ hoạt động , cùng với việc hỗ trợ 09 nghệ nhân truyền dạy di sản văn hóa phi vật thể cho thế hệ trẻ.

Trong công tác bảo tồn di sản Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên, Gia Lai (cũ) đã thống kê có 4.756 bộ cồng chiêng và 494 câu lạc bộ/đội cồng chiêng. Tỉnh cũng thống kê được 14.576 nghệ nhân, trong đó có 83 nghệ nhân chỉnh chiêng và 109 nghệ nhân truyền dạy đánh cồng chiêng, soang. Những hoạt động này không chỉ giúp khôi phục nghi lễ dân gian đang mai một mà còn tạo môi trường để thế hệ trẻ hiểu và tự hào về bản sắc văn hóa của dân tộc mình.

Mặc dù đạt được những kết quả đáng ghi nhận, công tác bảo tồn văn hóa vẫn đối diện với nhiều khó khăn. Người dân có tâm lý trông chờ, ỷ lại vào chương trình bảo tồn của Nhà nước. Công tác kiểm kê, sưu tầm di sản bị mai một đòi hỏi nhiều thời gian và khó khăn hơn. Tình hình kinh tế - xã hội và đời sống của đồng bào tại các vùng DTTS còn khó khăn , cùng với kinh phí đầu tư cho văn hóa - thể thao còn hạn hẹp. Địa bàn rộng, địa hình đồi núi, giao thông hạn chế, nhất là vào mùa mưa, gây khó khăn cho việc tổ chức chương trình biểu diễn. Cơ sở vật chất kỹ thuật cho hoạt động tuyên truyền lưu động còn nghèo nàn, trang thiết bị thiếu và không đồng bộ.

Đột phá 2026- 2030: Mục tiêu và giáỉ pháp

Giai đoạn 2026-2030, Gia Lai xác định định hướng chung là khôi phục, bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống, bồi dưỡng, đào tạo cán bộ văn hóa và hỗ trợ cơ sở vật chất, trang thiết bị văn hóa cho vùng đồng bào DTTS gắn với phát triển du lịch cộng đồng.

Về mục tiêu cụ thể, tỉnh hướng tới việc tổ chức hiệu quả các hoạt động chương trình văn hóa, nghệ thuật, đặc biệt ưu tiên các địa phương còn gặp nhiều khó khăn. Đồng thời, tỉnh phấn đấu nâng cao mức hưởng thụ văn hóa, với mục tiêu mỗi khu dân cư (thôn, làng) hoặc liên kết 02 đến 03 thôn, làng thành lập được 01 đến 02 câu lạc bộ văn hóa, nghệ thuật hoạt động hiệu quả. Mục tiêu quan trọng khác là tăng cường phát triển văn hóa đọc, tiếp tục trang bị sách, báo cho các thư viện, phòng đọc xã, phấn đấu chỉ tiêu 03 bản sách/người. Hơn nữa, tỉnh cam kết 100% các trường dân tộc nội trú và các cấp trường tại vùng DTTS sẽ đưa loại hình dân ca, dân vũ, dân nhạc vào hoạt động sinh hoạt ngoại khóa.

Để đạt được các mục tiêu trên, Gia Lai sẽ tập trung vào các giải pháp trọng tâm. Trước hết là về thể chế, chính sách, tỉnh sẽ thường xuyên đánh giá, rà soát, đề nghị sửa đổi, bổ sung để thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng, pháp luật Nhà nước về văn hóa dân tộc. Đặc biệt, cần có chế độ đãi ngộ cụ thể với các nghệ nhân, già làng, người có uy tín, đồng thời có chính sách ưu đãi đặc thù cho các tổ chức, cá nhân khi đầu tư phát triển văn hóa của đồng bào DTTS. Thứ hai là về nguồn lực, tỉnh sẽ tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị cho hoạt động văn hóa – thể thao vùng đồng bào DTTS. Cùng với đó, mở các lớp đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ, đặc biệt là cán bộ văn hóa - xã hội người DTTS. Cuối cùng là về truyền thông, tỉnh sẽ đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động, giáo dục nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các cấp ủy đảng, chính quyền và Nhân dân trong giữ gìn và phát huy các giá trị nghệ thuật của đồng bào DTTS.

Với những định hướng và giải pháp cụ thể, Gia Lai cam kết tiếp tục nỗ lực để công tác bảo tồn, phát huy văn hóa truyền thống của đồng bào DTTS đạt hiệu quả cao hơn, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của địa phương.