Di sản Hát Ca trù là loại hình nghệ thuật xuất hiện lâu đời và có một vị trí nhất định trong đời sống tinh thần và trong tiềm thức cộng đồng dân cư trên địa bàn tỉnh Ninh Bình. Trước năm 1975, loại hình nghệ thuật này được lưu truyền và biểu diễn khá phổ biến tại các không gian: đình làng, đền, nhà thờ tổ với các hình thức như hát thờ, hát thi, hát tế… không những góp phần vào sinh hoạt cộng đồng làng xã mà còn góp phần vào các hoạt động nghi lễ trong từng địa phương. Mặc dù không còn số liệu thống kê cụ thể, xong những năm trước đây nhiều xã/phường trong tỉnh có các giáo phường hát ca trù. Ước tính trên địa bàn tỉnh (địa bàn tỉnh Nam Định và Hà Nam trước đây) khi đó có khoảng gần 100 giáo phường (dạng nhóm, câu lạc bộ) tham gia thực hành diễn xướng, và phân bố chủ yếu tại tỉnh Nam Định cũ.

Sau năm 1975, cùng với loại hình hát ca trù, nhiều loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống như hát chèo, hát quan họ, hát xẩm, hát chầu văn,… được sử dụng trong các dịp lễ hội, trong các nghi thức văn hóa cộng đồng làng xã trên địa bàn tỉnh nên loại hình hát ca trù ít được sử dụng và cũng dần thu hẹp địa bàn hoạt động. Theo thống kê năm 2005, tỉnh Nam Định (cũ) là 1 trong 17 tỉnh, thành phố trên cả nước có hoạt động ca trù. Vào thời gian đó, tỉnh thực hiện kiểm kê di sản văn hóa2 trên địa bàn, trong đó có kiểm kê đối với di sản Hát Ca trù. Kết quả kiểm kê cho thấy di sản văn hóa phi vật thể Hát Ca trù đang được nắm giữ và được thực hành tại một số di tích tiêu biểu như: Di tích đền Đông, xã Vụ Bản, thực hành hát ca trù vào dịp tổ chức lễ hội làng (Hiện vẫn còn sắc phong, bài phú viết trên dải lụa dài 3m cách đây gần 300 năm); Di tích đền Hà Cát, xã Giao Hoà, trình diễn hát ca trù giữa các giáo phường trong xã (Hiện vẫn còn văn bia và sắc phong, các giáo phường ca trù các thôn làng thi hát nhân ngày hội làng)

Một số địa phương có truyền thống hát ca trù và duy trì loại hình nghệ thuật hát ca trù như: Xã Ý Yên có 01 câu lạc bộ ca trù với số lượng hội viên là 11 người (thường xuyên sinh hoạt); Xã Giao Thủy có 01 CLB ca trù gồm 5 người; Huyện Kim Sơn cũ (nay thuộc các xã Kim Sơn, Quang Thiện, Phát Diệm) thành lập CLB hát Ca trù gồm 27 người…

Tuy nhiên, so với thời gian trước đây, hiện nay số lượng CLB, người thực hành di sản còn rất ít (năm 2013, có 03 CLB với 16 thành viên; năm 2021 có 03 CLB với 36 thành viên; năm 2025 có 02 CLB với 33 thành viên). Các ca nương, kép đàn tuổi cao, sức khỏe giảm sút đã không tham gia thực hành cũng như truyền dạy được nữa. Nghệ nhân lão thành và nghệ nhân ca trù hiện không có. Ca trù là loại hình nghệ thuật cổ, phức tạp, thể hiện sự am hiểu sâu sắc của khán giả về thi nhạc, lời, biểu cảm. Do đó, việc thu hút khán giả mới, đặc biệt là giới trẻ đến với di sản Hát Ca trù chưa nhiều. Chính vì thế, hoạt động của câu lạc bộ cũng bị gián đoạn, không được duy trì thường xuyên.

Để tạo điều kiện, hỗ trợ cộng đồng trong việc truyền dạy và đào tạo thế hệ trẻ, những người có năng khiếu nhằm tiếp nối, phát huy giá trị di sản Hát Ca trù, những năm qua, Sở Văn hóa và Thể thao đã phối hợp với các đơn vị liên quan xây dựng các chương trình giáo dục thích hợp để truyền dạy di sản hát ca trù trong các trường phổ thông, tiểu học; Xây dựng các chương trình hoạt động ngoại khóa tìm hiểu, làm quen với nghệ thuật ca trù; tổ chức nói chuyện về ca trù tại các nhà trường. Hàng năm, mở các lớp hướng dẫn, truyền dạy vào các kỳ nghỉ hè. Qua đó giúp thế hệ trẻ hiểu hơn về giá trị di sản văn hóa này, từ đó các em thêm say mê với môn nghệ thuật ca trù. UBND huyện Kim Sơn (cũ) tổ chức mời nghệ nhân từ Hà Tĩnh và Hà Nội về mở các lớp truyền dạy nghệ thuật Hát Ca trù, thành lập CLB Hát Ca trù của huyện. Nhưng, thực tiễn số lượng học viên tham gia rất hạn chế.

Để bảo tồn và phát huy giá trị Hát Ca trù trong thời gian tới, Sở Văn hóa và Thể thao Ninh Bình mong muốn các cơ quan có thẩm quyền ban hành cơ chế, chính sách cụ thể để đầu tư, hỗ trợ cho việc truyền dạy di sản cho các câu lạc bộ, nhóm hát ca trù và những cá nhân tâm huyết đối với di sản để có điều kiện thực hành, truyền dạy, đào tạo thế hệ trẻ nhằm tiếp nối, bảo tồn và phát huy giá trị di sản Hát Ca trù; Thường xuyên tổ chức và tạo điều kiện hỗ trợ các câu lạc bộ hát ca trù trong công tác truyền dạy, tham gia hội diễn, liên hoan giao lưu, quảng bá di sản ca trù