Đối với đồng bào Pa Cô, cưới hỏi không chỉ là sự kiện đánh dấu hạnh phúc của đôi trẻ mà còn là ngày trọng đại của cả hai gia đình và dòng tộc. Tại các xã miền núi của TP Huế, nơi có đông người Pa Cô sinh sống, những phong tục trong lễ cưới vẫn được bảo lưu gần như nguyên vẹn, trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa cộng đồng.

Trang trọng trong từng nghi lễ

Theo truyền thống, khi con trai hoặc con gái đến tuổi lập gia đình, cha mẹ và họ tộc sẽ bắt đầu chuẩn bị lễ vật cho các nghi lễ cưới hỏi. Sau thời gian tìm hiểu và quyết định về chung một nhà, đôi trẻ phải thực hiện lễ báo cáo với gia đình (lY py a đâ a). Lễ báo cáo này có thể diễn ra ở nhà trai hoặc nhà gái tùy theo sự lựa chọn của họ. Tiếp đó là lễ hỏi (Pôôc xeeq) và đám cưới chỉ chính thức bắt đầu với hai phần gồm Pôôc đooq tại nhà trai và Pa liah, a leq kâr mai tại nhà gái.

Vào sáng sớm ngày đón dâu, họ hàng nhà gái chuẩn bị các lễ vật để mang sang nhà trai. Đây cũng là lúc diễn ra nghi lễ xuất gia (Pai a ngôh) nhằm báo cáo với tổ tiên rằng cô gái sắp về nhà chồng, mong được phù hộ bình an và hạnh phúc. Nhà gái cùng già làng và trưởng họ mang theo Dèng, chiếu Alơơq, gạo, gà, cá hay vịt… tùy điều kiện gia đình. Trên đường về nhà chồng, cô dâu choàng tấm Dèng Pâr lang để tránh điều không may.

Khi đoàn nhà gái đến nơi, nhà trai đứng sẵn trước cổng để đón tiếp. Mẹ chú rể cởi tấm Pâr lang và đeo cho cô dâu một chuỗi cườm như lời chào đón thành viên mới của gia đình. Ngay tại cửa chính, nhà trai chuẩn bị mâm cỗ tiếp đón họ hàng nhà gái, thể hiện sự trân trọng. Khi bước vào nhà, đại diện nhà trai sẽ gắp thức ăn mời nhà gái như một nghi thức chào đón trang trọng.

Trong không gian ấm cúng của ngôi nhà sàn, già làng và trưởng họ điều hành các nghi lễ chính. Nhà trai thực hiện lễ nhận thông gia (Pâr xool), đánh dấu sự kết nối giữa hai họ. Nhà gái tiếp tục tiến hành nghi lễ Kâr lootq để báo cáo với tổ tiên nhà trai rằng con gái chính thức trở thành dâu con trong gia đình. Một trong những nghi thức đặc biệt nhất là màn đối đáp Kâr lơi giữa hai ông bố nhằm trao và nhận của hồi môn. Mẹ cô dâu cũng gửi tấm Dèng Giàng Cợt cho nhà trai cất giữ như vật linh thiêng gắn liền với linh hồn con gái, mong nhà chồng sẽ giữ gìn cẩn thận và trân trọng như tính mạng của con dâu.

Sau đó, cha mẹ chú rể thực hiện nghi lễ Pa tưưp a đeh, pa cha đooi khi đôi trẻ cùng ăn chung một miếng cơm nếp để cầu mong mãi mãi hạnh phúc, sống đến đầu bạc rang long, tình cảm mặn nồng, sinh con đẻ cái khỏe mạnh và cuộc sống tốt đẹp hơn. Từ nay sẽ chính thức là vợ chồng. Theo phong tục, trong ba ngày sau lễ cưới tại nhà trai, cô dâu chỉ quanh quẩn trong nhà để tránh người xấu chọc ghẹo, dèm pha.

Hoàn thành lễ cưới tại nhà trai, hai gia đình thống nhất ngày tổ chức lễ cưới tại nhà gái. Khoảng một tuần sau, đoàn nhà trai mang theo lễ vật tươm tất như heo, tiền, vàng, bạc, cườm hay áo quần để sang đáp lễ. Trong lễ cưới này, người đi vào đầu tiên phải là cô dâu. Mẹ cô dâu cầm một chiếc đũa bếp đứng chờ con ở cầu thang. Cô dâu bước lên cầu thang đưa tay nhận chiếc đũa mẹ trao và thả ngay xuống dưới cầu thang. Nghi lễ này có ý nghĩa rằng từ nay đôi trẻ mới được phép bước vào nhà bố mẹ, muốn lui tới thì không còn kiêng cữ nữa.

Sau nghi lễ nhận thả đũa, những nghi lễ còn lại diễn ra tương tự lễ cưới ở nhà trai. Một năm sau, hai bên tiếp tục thực hiện nghi lễ Pâr đâyh a mânh để khẳng định sự qua lại thuận lợi và gắn bó giữa hai họ. Khi thời gian trôi qua, khoảng hai thập kỷ sau ngày cưới, nhà trai tiến hành nghi lễ chấm dứt của hồi môn (Pa nâyq plô) nhằm thông báo với nhà gái rằng các trách nhiệm về vật chất sẽ được chuyển giao cho đôi vợ chồng trẻ. Đây là nghi lễ khép lại toàn bộ chu trình cưới hỏi của người Pa Cô, thể hiện tinh thần trách nhiệm và sự gắn kết lâu dài giữa hai gia đình.

Gìn giữ, lan tỏa giá trị văn hóa Pa Cô

Ngày nay, những nghi thức cưới truyền thống của người Pa Cô vẫn được tái hiện trong nhiều sự kiện văn hóa, lễ hội tại các xã khu vực A Lưới. Việc tái hiện sống động các nghi lễ không chỉ giúp thế hệ trẻ hiểu hơn về cội nguồn mà còn góp phần quảng bá bản sắc văn hóa Pa Cô đến du khách.

Song song với đó, các già làng, nghệ nhân và cán bộ văn hóa địa phương cũng tích cực truyền dạy nghi thức truyền thống cho thanh niên, giúp họ hiểu rõ ý nghĩa của từng lễ, từng vật dụng và nghi lễ đối đáp trong dòng họ. Không ít gia đình trẻ khi tổ chức cưới vẫn lựa chọn thực hiện đầy đủ phong tục truyền thống, như một cách thể hiện sự tôn kính với tổ tiên và duy trì cội nguồn văn hóa.

Việc bảo tồn và quảng bá nghi lễ cưới của người Pa Cô không chỉ làm phong phú thêm đời sống tinh thần của cộng đồng mà còn mở ra hướng phát triển du lịch văn hóa bền vững. Đồng thời, là điểm nhấn đặc sắc trong hành trình khám phá văn hóa miền sơn cước Huế.