Tại kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, góp ý về các nội dung liên quan đến quy định về tạp chí khoa học trong dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi), đại biểu Tạ Đình Thi - Đoàn đại biểu Quốc hội TP Hà Nội cho biết, để tạp chí khoa học thực sự là cánh cửa quan trọng đưa tri thức Việt Nam vượt ra thế giới, cũng như đưa tri thức thế giới về Việt Nam, đồng thời thúc đẩy nghiên cứu, sáng tạo và phát triển khoa học, công nghệ của Việt Nam, Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo có một điều riêng (Điều 12) quy định về tạp chí khoa học. Trong đó, yêu cầu việc xuất bản tạp chí khoa học được thực hiện thông qua cơ quan tạp chí khoa học theo quy định của pháp luật về báo chí.

Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) đã định nghĩa cụ thể tạp chí khoa học tại khoản 16 Điều 3, cũng dành riêng một Điều 17 để quy định về cơ quan tạp chí khoa học. Đây là những điểm tiến bộ và thể hiện sự quan tâm đúng mức của Nhà nước đối với hoạt động mang tính chất học thuật đặc thù. Tuy nhiên, qua nghiên cứu dự thảo, đại biểu đề xuất một số điểm sau đây:

Thứ nhất, về tiêu chuẩn của lãnh đạo cơ quan tạp chí khoa học và nhân sự tại cơ quan tạp chí khoa học: Khoản 5 Điều 17 quy định lãnh đạo cơ quan tạp chí khoa học không áp dụng tiêu chuẩn bổ nhiệm, phải có thẻ nhà báo còn hiệu lực. Đại biểu ủng hộ và cho rằng quy định này là phù hợp và giúp tách bạch vai trò quản lý học thuật với tiêu chuẩn hành nghề báo chí thuần túy và tạo điều kiện để các nhà khoa học, các chuyên gia học thuật đầu ngành có uy tín có thể tham gia đảm nhiệm các vị trí lãnh đạo và tập trung vào việc nâng cao chất lượng học thay vì yêu cầu về nghiệp vụ báo chí. 

Cũng theo đại biểu, tại khoản 4 Điều 17 quy định những người làm việc tại cơ quan tạp chí khoa học không thuộc đối tượng xét cấp Thẻ nhà báo. Trong khi đó, Điều 29 về cấp thẻ nhà báo lại liệt kê các đối tượng bao gồm cả biên tập viên, phóng viên của cơ quan báo chí. Điều này có thể dẫn đến sự mâu thuẫn ngay trong dự thảo luật và khó khăn trong việc tổ chức thực hiện. Vì vậy, đại biểu đề nghị cần làm rõ nếu mục tiêu là tách bạch hoạt động khoa học với hoạt động báo chí đại chúng thì cần thống nhất rằng các vị trí như biên tập viên chuyên môn, quản lý xuất bản tại tạp chí khoa học sẽ không bắt buộc phải có thẻ nhà báo. Thay vào đó, tiêu chuẩn cho họ nên dựa trên trình độ chuyên môn, kinh nghiệm học thuật và am hiểu quy trình xuất bản học thuật, điều này sẽ giúp thu hút được các chuyên gia giỏi, phù hợp với tính chất đặc thù của tạp chí khoa học.

Thứ hai, về cơ chế tài chính và tính tự chủ: Mặc dù, dự thảo luật có đề cập đến cơ chế đặc thù về tài chính cho cơ quan truyền thông chủ lực quy định tại Điều 16 nhưng lại chưa có quy định cụ thể về cơ chế tài chính đặc thù cho các tạp chí khoa học và cách thức vận hành hiện nay của các tạp chí khoa học thì phụ thuộc vào tính tự chủ và các quy định của cơ quan chủ quản, đa phần các tạp chí khoa học hoạt động dựa vào ngân sách nhà nước cấp hoặc từ nguồn thu rất hạn chế nên gặp rất nhiều khó khăn trong việc chi trả phí biên tập, phản biện và đặc biệt là duy trì hệ thống xuất bản trực tuyến đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế. 

Do đó, đại biểu đề nghị rà soát làm rõ và bổ sung quy định về cơ chế tự chủ đối với các tạp chí khoa học như áp dụng cơ chế tài chính linh hoạt hơn, được nhận tài trợ, viện trợ từ các tổ chức khoa học trong và ngoài nước một cách minh bạch và được thu phí xử lý các bài báo từ tác giả và các tổ chức tài trợ cho nghiên cứu. Đây là mô hình khá phổ biến trên thế giới và được chủ động trong hoạt động liên kết, hợp tác xuất bản với các nhà xuất bản học thuật quốc tế.

Vấn đề thứ ba, về hành lang pháp lý để hội nhập quốc tế: Để các tạp chí khoa học của Việt Nam vươn ra tầm khu vực và quốc tế thì dự thảo luật cần có các quy định để tạo hành lang pháp lý thông thoáng hơn. Cụ thể, cần khuyến khích các cơ chế đơn giản hóa thủ tục cho việc mời các nhà khoa học quốc tế tham gia vào hội đồng biên tập, sử dụng tiếng Anh song song hoặc ngôn ngữ chính trong xuất bản, áp dụng các tiêu chuẩn về đạo đức xuất bản, chống đạo văn và minh bạch trong quá trình phản biện theo thông lệ quốc tế. 

Đại biểu cho biết hiện nay các tạp chí vẫn vận hành nhưng chưa có các quy định cụ thể để thực hiện. Vì vậy, đề nghị Ban soạn thảo cần nghiên cứu để bổ sung các quy định khung về vấn đề nêu trên làm cơ sở cho Chính phủ và các bộ, ngành liên quan hướng dẫn chi tiết.