Từ xa xưa, A Riêu Car đã được xem là "đại lễ" quan trọng nhất trong đời sống tâm linh của người Pa Cô. Với quan niệm đây là dịp cộng đồng thể hiện lòng biết ơn thần linh, cầu mong bình an và sự đủ đầy, lễ hội còn chứa đựng những quy ước bất thành văn của làng về những điều con cháu phải giữ gìn, những điều không được vi phạm để bảo đảm trật tự và đoàn kết cộng đồng.

Dấu ấn lễ hội lớn nhất của người Pa Cô

A Riêu Car không diễn ra hằng năm, mà theo chu kỳ rất dài, khoảng 20 đến 30 năm mới tổ chức một lần. Chính vì thế, mỗi kỳ hội là một sự kiện đặc biệt. Bà con các làng Pa Cô chuẩn bị lễ vật, dựng không gian lễ, chọn thời điểm và địa điểm từ trước rất lâu. Mọi công việc được bàn bạc kỹ lưỡng, từ việc sắm sửa vật dụng đến phân công các già làng, người dân phụ trách từng phần nghi thức.

Theo các vị cao niên, lễ hội A Riêu Car gồm đến 23 bước nghi lễ. Mỗi nghi lễ là một câu chuyện, một tín ngưỡng, một nét văn hóa truyền đời. Những nghi thức tiêu biểu nhất có thể kể đến như Ta mŏŏt vĕĕl đâng ân chaih (đón khách tại đầu làng), Pa đoh ân đoong (báo hiệu lễ hội), Veel moot (đón khách chính thức), Pa kloaq (bày tỏ sự tôn trọng đối với khách quý), Pa dưưn Veel (vũ điệu chào mừng), hay Pa xâr tâm mooi (nghi thức tiếp khách). Tất cả tạo nên một hành trình văn hóa đậm màu sắc Pa Cô, vừa trang trọng, thiêng liêng, vừa ấm áp nghĩa tình.

Trong tiếng chiêng trầm hùng, tiếng trống nhịp nhàng, điệu múa quấn quýt quanh cây nêu… hòa cùng tiếng cười nói của bà con, của khách mời từ các làng bạn, tạo nên bức tranh lễ hội rực rỡ giữa núi rừng A Lưới.

Trong toàn bộ 23 bước nghi lễ, Chật Ty riaq (nghi lễ đâm trâu) được xem là phần quan trọng nhất. Theo quan niệm truyền thống, đây là hành động dâng lễ lớn nhất để tỏ lòng biết ơn các vị thần đã ban cho con người đất đai, núi rừng, sông suối, mùa màng và cuộc sống ấm no. Trâu được xem là vật hiến tế thiêng liêng, là cầu nối giữa con người và thế giới thần linh. Tuy nhiên, để phù hợp với đời sống hiện đại và chính sách văn minh trong thực hành tín ngưỡng, nghi lễ này ngày nay được chuyển sang hình thức tượng trưng, không còn thực hiện đâm trâu thật. Dù thay đổi, giá trị tinh thần của nghi lễ vẫn còn nguyên: sự tri ân thiên nhiên và thần linh, lời cầu chúc cho bản làng bình yên, ấm no.

Sau khi nghi lễ chính hoàn tất, các già làng tiếp tục thực hiện những nghi thức kết nối cộng đồng như Pa choo tâm mooi (tiễn khách). Đến ngày chót của lễ hội, khi đưa hài cốt lên mồ thì già làng bên mời làm thủ tục đưa già làng bạn trở về làng của mình. Cuối cùng là nghi lễ Zi Zar, báo hiệu lễ hội kết thúc và hẹn ngày hội sau, có thể cách vài thập kỷ. Với người Pa Cô, đó không chỉ là nghi thức đóng lại một lễ hội, mà còn là cách khẳng định mối quan hệ keo sơn, "sướng khổ có nhau, no đói giúp nhau" giữa các cộng đồng trên dãy Trường Sơn.

Gìn giữ, lan tỏa bản sắc Pa Cô

Trong đời sống hiện đại, khi nhiều loại hình văn hóa dân gian đối mặt nguy cơ mai một, Lễ hội A Riêu Car càng trở nên quý giá. Tuy không còn tổ chức theo chu kỳ dài như nguyên bản, nhưng lễ hội vẫn được tái hiện tại ngôi nhà truyền thống đồng bào Pa Cô trong Làng Văn hóa các dân tộc thiểu số A Lưới vào những dịp lễ hội lớn của địa phương.

Việc tái hiện được chính những nghệ nhân, già làng và thế hệ trẻ đồng bào Pa Cô cùng tham gia đảm nhiệm. Những điệu múa, lời hát, tiếng chiêng được truyền dạy lại từ đời này sang đời khác. Những câu chuyện về các nghi thức, các kiêng kỵ, các lời khấn được bà con kể lại trong từng buổi tập dượt, trong từng ngày hội.

Không chỉ là hoạt động gìn giữ văn hóa, A Riêu Car còn trở thành "cầu nối" để quảng bá bản sắc Pa Cô đến du khách gần xa. Nhiều đoàn khách khi đến A Lưới được trải nghiệm những phần lễ tiêu biểu, xem múa Pa dưưn Veel, nghe kể về ý nghĩa của lễ hội đã bày tỏ sự thích thú và trân trọng trước kho tàng văn hóa độc đáo của đồng bào vùng cao.

Đối với đồng bào Pa Cô, A Riêu Car không chỉ là lễ hội, mà còn là sợi dây thiêng nối quá khứ, hiện tại, tương lai; là biểu tượng của sự đoàn kết, nhân nghĩa; là niềm tự hào về bản sắc giữa đại ngàn Trường Sơn. Lễ hội sống trong đời sống cộng đồng bằng sự lưu giữ của các già làng, bằng tình yêu văn hóa của thế hệ trẻ, và bằng sự đồng hành của chính quyền địa phương trong việc bảo tồn di sản. Để mỗi khi tiếng chiêng A Riêu Car lại vang lên, sắc màu văn hóa Pa Cô lại tiếp tục tỏa sáng giữa núi rừng A Lưới.