Đến xã Bản Xèo những ngày này, không khó để bắt gặp sắc xanh bạt ngàn của dong riềng trải dài từ thung lũng đến các triền đồi.

Với đồng bào vùng cao, dong riềng vốn quen thuộc, nhưng trước đây chỉ được trồng để làm bún, làm miến trong gia đình. Khi nhu cầu thị trường tăng, nhất là khi miến dong trở thành sản phẩm OCOP, chính quyền vận động bà con mở rộng quy mô theo hướng hàng hóa. 

Ông Tẩn Dùn Thiều - Trưởng thôn San Lùng cho biết: "Cả thôn hiện có 124 hộ thì 70 hộ trồng dong riềng với hơn 30 ha. Trước đây bà con chỉ trông vào cây lúa, cây ngô nên thu nhập bấp bênh. Khi chuyển sang trồng dong riềng và đường sá được đầu tư, giao thương thuận lợi hơn, đời sống khấm khá thấy rõ".

Ngoài việc thu hoạch rồi đem bán cho các thương lái, nhiều hộ dân ở Bản Xèo đã chủ động thành lập các Hợp tác xã sản xuất miến dong, rồi liên kết với người dân để hình thành chuỗi khép kín từ sản xuất đến tiêu thụ, tránh tình trạng "được mùa rớt giá". Từ đó, bà con cũng yên tâm đầu tư phân bón, mở rộng diện tích, chăm sóc theo quy trình để nâng cao hiệu quả. 

Chị Cồ Thị Hiền - Giám đốc Hợp tác xã miến dong Hưng Hiền cho hay: Nhận thấy tiềm năng từ cây dong riềng, cùng với kinh nghiệm đã học hỏi, gia đình chị đã mạnh dạn đầu tư mở hợp tác xã để liên kết với người dân. Hiện hợp tác xã đang có 10 lao động đều là người dân địa phương trực tiếp sản xuất tại cơ sở, cùng với hàng chục hộ dân tham gia liên kết trồng cây dong riềng. Trung bình mỗi ngày cơ sở của chị sản xuất khoảng 1-2 tạ miến khô tương đương khoảng 5 tấn củ tươi, với đầu ra hiện tại cung không đủ cầu nên sản lượng của người dân thu hoạch đến đâu hợp tác xã thu mua hết đến đó.

Nhờ có cây dong riềng, nhiều hộ dân ở Bản Xèo từ chỗ là hộ nghèo, cận nghèo đã vươn lên, có thu nhập ổn định. Gia đình anh Lý Láo Tả, ở thôn San Lùng là một trong những hộ dân như vậy. Trước kia 1 ha đất của gia đình anh Tả chủ yếu trồng cây ngô cho thu nhập thấp, vài năm trở lại đây, nhận thấy tiềm năng và hiệu quả của cây dong riềng nên gia đình anh đã mạnh dạn chuyển đổi. 

Với khí hậu thuận lợi, lại được chính quyền địa phương hướng dẫn kỹ thuật nên năm nào gia đình anh cũng thu được hơn 20 tấn củ dong tươi, trừ chi phí thu về gần 50 triệu đồng. Mới đây, nhờ chính sách hỗ trợ xóa nhà tạm của Nhà nước, gia đình anh được nhận 60 triệu đồng. Cộng với số tiền tích lũy từ những vụ dong riềng bội thu, giấc mơ về một ngôi nhà kiên cố của anh đã thành hiện thực. Căn nhà mới không chỉ là chỗ che mưa nắng, mà còn là điểm tựa để gia đình anh thêm vững tin vào tương lai.

Xã Bản Xèo hiện có 7.338 nhân khẩu, chủ yếu là đồng bào dân tộc Dao, H'Mông, Giáy...trong đó có đến hơn 1.000 hộ nghèo và cận nghèo. Năm 2025 toàn xã có gần 100 ha dong riềng, sản lượng ước đạt hơn 2.500 tấn củ, năng suất trung bình 20-25 tấn/ha, giá bán dao động khoảng 2.500 đồng/kg. Theo ước tính, bình quân mỗi ha dong riềng cho thu nhập khoảng hơn 60 triệu đồng, cao gấp 2-3 lần so với cây trồng khác như ngô hoặc lúa nương.

Ông Ngô Quốc Cường, Phó Bí thư Thường trực Đảng ủy xã Bản Xèo cho biết: "Xã xác định dong riềng là cây trồng chủ lực, phù hợp thổ nhưỡng, gắn với nghề chế biến miến dong truyền thống của địa phương. Thời gian tới, xã mở rộng thêm 40 ha tại các thôn Cửa Cải, Ná Din; đồng thời hướng dẫn bà con áp dụng kỹ thuật để tăng năng suất, xây dựng vùng sản xuất tập trung và quảng bá thương hiệu miến dong Bản Xèo".

Từ một loại cây trồng giản dị, dong riềng nay đã trở thành thương hiệu nông sản đặc trưng, mang lại sinh kế bền vững cho hàng nghìn hộ dân ở Bản Xèo. Câu chuyện đổi thay từ những nương dong riềng xanh mướt đang góp phần kiến tạo diện mạo nông thôn mới vùng cao, khẳng định hiệu quả của hướng đi đúng trong chuyển đổi cơ cấu cây trồng.