Tiến sĩ Hoàng Văn Páo, Chủ tịch Hội Di sản Văn hóa (DSVH) tỉnh cho biết: Nhà trình tường Xứ Lạng có hai loại (gồm nhà để sinh hoạt bình thường và nhà pháo đài, có thêm chức năng phòng thủ đối với giặc và thú dữ quấy phá). Hai loại nhà này được hình thành từ lâu đời, gắn với phong tục tập quán sinh hoạt của đồng bào dân tộc Tày, Nùng. Nhà trình tường thường có bức tường đất dày từ 40 đến 80 cm, 1 tầng hoặc 2 tầng, mái lợp ngói âm dương; có đặc điểm ấm về mùa đông, mát về mùa hè.

Theo số liệu thống kê chưa đầy đủ thì hiện nay, nhà trình tường vẫn còn ở các huyện biên giới như: Đình Lập, Văn Lãng, Tràng Định… với số lượng khoảng gần 1.000 ngôi nhà, trong đó, Cao Lộc và Lộc Bình là 2 huyện có nhiều nhà trình tường nhất. Trước sự phát triển của xã hội, nhiều nhà trình tường đang dần mai một. Do đó, nhằm bảo tồn các giá trị DSVH truyền thống và khai thác những tiềm năng, thế mạnh của các địa phương, trong những năm qua, UBND tỉnh đã tăng cường chỉ đạo công tác phát triển du lịch, trong đó có phát triển loại hình du lịch cộng đồng gắn với hoạt động bảo tồn bản sắc văn hóa truyền thống nhà trình tường.

Với sự chỉ đạo sát sao của UBND tỉnh, sự vào cuộc tích cực của các cấp, ngành, đến nay, một số khu vực tập trung nhiều nhà trình tường có tiềm năng để phát triển du lịch đang được hình thành như: thôn Liên Hợp (xã Khuất Xá, huyện Lộc Bình), làng đá Thạch Khuyên (xã Xuất Lễ, huyện Cao Lộc)…

Đáng chú ý, các địa phương đã tích cực, chủ động trong công tác bảo tồn nhà trình tường gắn với phát triển du lịch. Ông Nguyễn Đặng Ân, Bí thư Huyện ủy Lộc Bình cho biết: Hiện nay, đối với những thôn, bản còn nhiều nhà trình tường, chủ trương của huyện là tiếp tục khuyến khích, vận động bà con gìn giữ, bảo tồn và tiếp tục quan tâm xây dựng nhà trình tường mới. Từ đó có thể hình thành các làng văn hóa du lịch cộng đồng với điểm nhấn là tham quan, trải nghiệm cuộc sống tại nhà trình tường.

Thực hiện chủ trương này, UBND huyện Lộc Bình đã xây dựng kế hoạch bảo vệ, phát huy giá trị Làng văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch cộng đồng tại thôn Liên Hợp, xã Khuất Xá giai đoạn 2021 – 2022. Trước mắt, UBND huyện đã chỉ đạo thực hiện một số hoạt động như: cải tạo không gian tự nhiên, đảm bảo vệ sinh môi trường tại 29 hộ bảo tồn nguyên vẹn nhà trình tường. Đồng thời, tổng hợp danh sách 8 gia đình đăng ký làm du lịch cộng đồng ở thôn Liên Hợp gửi Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTTDL). Bên cạnh đó, UBND huyện đã có công văn đề xuất nhu cầu kinh phí hỗ trợ xây dựng các hạng mục Làng Văn hóa truyền thống với số vốn trên 1,4 tỷ đồng.

Cùng với Lộc Bình, huyện Cao Lộc cũng tích cực thực hiện công tác bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa nhà trình tường từ phát triển du lịch cộng đồng. Bà Hoàng Thị Phương Huệ, Trưởng Phòng Văn hóa – Thông tin huyện cho biết: Thời gian qua, phòng đã tăng cường tuyên truyền, vận động người dân gìn giữ, bảo tồn DSVH địa phương, trong đó có nhà trình tường. Đặc biệt, chúng tôi đã tham mưu cho UBND huyện xây dựng “Đề án phát triển du lịch huyện Cao Lộc giai đoạn 2020 – 2030, định hướng đến năm 2045”, Đề án được UBND huyện Cao Lộc phê duyệt tại Quyết định 919/QĐ-UBND ngày 9/3/2021. Trong đó, đề xuất nội dung bảo tồn nhà trình tường gắn với phát triển du lịch.

Về phía Sở VHTTDL, đơn vị đã tích cực phối hợp với UBND các huyện khảo sát, đánh giá tiềm năng du lịch từ nhà trình tường. Từ năm 2018 đến nay, ngành đã tổ chức 5 cuộc khảo sát đánh giá tiềm năng phát triển du lịch tại các xã có nhiều nhà trình tường. Trung tâm Thông tin Xúc tiến Du lịch tỉnh cũng xây dựng các tin, bài, ảnh quảng bá về nhà trình tường, đưa nội dung này vào cẩm nang du lịch Lạng Sơn và tái bản trên 1.000 bản mỗi năm….

Ông Nguyễn Phúc Hà, Giám đốc Sở VHTTDL cho biết: Hiện nay, chúng tôi đã phối hợp với các huyện bảo tồn di sản văn hóa, trong đó chú trọng tuyên truyền người dân bảo tồn, gìn giữ nhà trình tường. Cùng đó, ngành tiếp tục nghiên cứu xây dựng và nhân rộng điểm du lịch cộng đồng tại nơi có nhiều nhà trình tường. Cụ thể, năm 2021, chúng tôi đã khảo sát, hỗ trợ và hướng dẫn phát triển du lịch tại thôn Liên Hợp, xã Khuất Xá, huyện Lộc Bình. Mô hình sẽ tiếp tục được nhân rộng tại các địa bàn khác.

Hy vọng, với hướng đi tích cực, sự nỗ lực của các cấp, ngành và Nhân dân, việc phát triển du lịch cộng đồng tại những bản làng lưu giữ được nhiều nhà trình tường truyền thống sẽ mở ra những cơ hội mới, không chỉ góp phần bảo tồn giá trị văn hóa nhà trình tường mà còn tạo sinh kế giúp nâng cao đời sống Nhân dân.