Lớn lên trong không gian văn hóa gắn liền với khung dệt, với những hoa văn rực rỡ từng là niềm tự hào của buôn làng, chị H Loang Mlô (29 tuổi, phường Buôn Ma Thuột) không khỏi trăn trở khi thấy thổ cẩm ngày càng vắng bóng trong đời sống thường nhật. Chính vì vậy, chị đã bắt đầu hành trình gìn giữ thổ cẩm theo một cách sáng tạo và mới mẻ. Thay vì để thổ cẩm chỉ xuất hiện trong lễ hội, chị tìm đến các nghệ nhân trong buôn, mua lại vải dệt thủ công rồi thiết kế thành những sản phẩm thời trang hiện đại như: áo dài, váy cưới, áo vest, thậm chí là những bộ đồ công sở.

Theo chị H Loang Mlô chia sẻ: "Nhiều người vẫn nghĩ thổ cẩm là thứ gì đó nặng nề, cứng nhắc, chỉ hợp mặc trong dịp lễ hội. Vì vậy, tôi muốn làm ra những món đồ mà ai cũng có thể mặc đi chơi, đi làm, đi tiệc, vừa đẹp, vừa thoải mái mà vẫn giữ được linh hồn dân tộc. Khi văn hóa không còn nằm trong tủ kính mà bước ra đời sống thì nó mới thật sự được giữ gìn".

Dù không học qua trường lớp thiết kế chuyên nghiệp, bằng sự ham học hỏi, trải nghiệm thực tế và lắng nghe góp ý từ khách hàng, chị đã dần hoàn thiện từng mẫu sản phẩm. Những hoa văn truyền thống như hình nhà sàn, con vật, lá cây… vẫn hiện diện rõ nét trên mỗi trang phục, nhưng được phối màu tinh tế, kết hợp chất liệu hiện đại như thun co giãn, lụa, nhung… phù hợp nhu cầu người mặc. Thậm chí, một số mẫu còn được đính đá, ngọc, lông vũ… tạo điểm nhấn sang trọng mà vẫn giữ trọn bản sắc.

Không chỉ dừng lại ở sản xuất và bán lẻ, chị H Loang Mlô còn mở dịch vụ cho thuê trang phục trong các dịp cưới hỏi, sự kiện văn hóa, du lịch trải nghiệm. Giá thuê dao động từ 50.000 – 1 triệu đồng/bộ, giá mua từ 350.000 – 3 triệu đồng/bộ tùy thiết kế. Nhờ cách làm linh hoạt, sản phẩm của chị ngày càng đến gần hơn với cộng đồng. Chị còn xây dựng hệ thống cộng tác viên khắp các tỉnh, từ Lâm Đồng, Đồng Nai đến tận Hà Nội, giúp khách hàng có thể dễ dàng tiếp cận và trải nghiệm trang phục truyền thống Êđê mà không cần trực tiếp đến Đắk Lắk.

"Khách hàng của tôi không chỉ là người Êđê mà còn có người Kinh, người Tày, người Mông… Ai cũng có thể mặc thổ cẩm, miễn là thấy đẹp và tự tin. Đó cũng là cách để văn hóa Êđê bước ra khỏi buôn làng và lan tỏa rộng hơn" - chị H Loang Mlô nói thêm.

Nếu như H Loang Mlô gìn giữ bản sắc qua trang phục, thì H Lêch Byă (37 tuổi, xã Krông Pắc) lại chọn một hướng đi khác với ẩm thực. Với chị, những mâm cơm đậm đà hương vị núi rừng bên bếp lửa nhà sàn không chỉ đơn thuần là bữa ăn mà còn là ký ức, văn hóa và linh hồn của cả một cộng đồng.

"Khi quyết định mở quán, điều khiến tôi trăn trở nhất chính là khẩu vị của khách. Ẩm thực truyền thống Êđê thường cay, mặn, đắng, không phải ai cũng dễ ăn. Vì vậy, tôi phải nghiên cứu, điều chỉnh công thức để hài hòa hơn, nhưng vẫn giữ nguyên các nguyên liệu đặc trưng như cà đắng, lá sắn, kiến vàng… để không làm mất đi hồn cốt của ẩm thực dân tộc mình" - chị H Lêch Byă chia sẻ.

Sau thời gian thử nghiệm, chị lần lượt mở hai quán cơm – một tại xã Krông Pắc, một tại phường Buôn Ma Thuột. Chỉ trong hơn một năm, cả hai địa điểm đã trở thành điểm đến quen thuộc của nhiều thực khách trong và ngoài tỉnh. Mỗi ngày, quán của chị đón khoảng 300 – 400 lượt khách đến thưởng thức hơn 30 món ăn đặc trưng Êđê trong không gian nhà sàn trang trí bằng rượu cần, gùi tre, khăn thổ cẩm rực rỡ. Thực khách không chỉ được ăn ngon mà còn có trải nghiệm trọn vẹn về đời sống văn hóa của người Êđê từ cách sắp mâm, bày biện món ăn đến không gian ấm cúng của buôn làng.

Đặc biệt, hoạt động kinh doanh của H Lêch Byă còn góp phần hỗ trợ sinh kế cho bà con. Chị ưu tiên mua rau rừng, cá đồng, củ quả do người dân mang từ rẫy về. Cách làm này vừa giúp quán có nguồn nguyên liệu tươi ngon, vừa tạo đầu ra ổn định cho sản phẩm nông – lâm đặc trưng, đem lại thu nhập cho nhiều hộ gia đình khó khăn.

Câu chuyện của H Loang Mlô và H Lêch Byă chỉ là hai trong số rất nhiều ví dụ về người Êđê trẻ đang khởi nghiệp từ chính bản sắc dân tộc. Nếu trước đây, văn hóa Êđê thường được gói gọn trong không gian lễ hội, nhà rông hay trưng bày ở bảo tàng, thì nay, nó đã và đang bước ra đời sống thường nhật, trong từng bộ quần áo, trong bữa cơm gia đình, trong các sản phẩm du lịch trải nghiệm. Điều quan trọng là họ không sao chép nguyên bản một cách khô cứng, mà luôn có sự sáng tạo, điều chỉnh để phù hợp với gu thẩm mỹ, nhu cầu của xã hội hiện đại. Chính cách làm ấy khiến văn hóa truyền thống không bị lãng quên, mà ngược lại, được khoác lên diện mạo mới, trẻ trung hơn, dễ tiếp cận hơn../.