"Có những nhà văn, suốt một đời cầm bút chỉ đeo đuổi mỗi một chủ đề, bền lòng đi trên con đường đó, không chệch hướng. Nhà văn Sơn Nam là một trường hợp tiêu biểu", nhà thơ Lê Minh Quốc đã nhận định như vậy.

Nhà văn Sơn Nam sinh ra trong thập niên 20 và sống trọn thế kỷ XX, chứng kiến những đổi thay chính trị - xã hội qua hai thời kỳ kháng chiến và thời kỳ hòa bình xây dựng đất nước. Tác phẩm của ông trên các lĩnh vực văn học và khảo cứu mang đặc trưng thời đại và sắc thái văn hóa Nam Bộ trong tiến trình văn hóa Việt Nam.

Sơn Nam được đánh giá là nhà Nam Bộ học với những công trình nghiên cứu, biên khảo về lịch sử khẩn hoang miền đất phương Nam, về tín ngưỡng dân gian, phong tục tập quán và các biểu hiện văn hóa vùng Nam Bộ.

Truyện của Sơn Nam thể hiện các vấn đề văn hóa - xã hội miền Nam ở nhiều khía cạnh trong thế kỷ XIX - XX đầy những biến động lịch sử, đồng thời cũng thể hiện một điển hình của văn phong Nam Bộ. Sơn Nam cũng là lớp tác giả thuộc dòng văn học yêu nước cách mạng. Trong hoàn cảnh xã hội đương thời, Sơn Nam đã đóng góp lớn cho văn học yêu nước tiến bộ cách mạng giai đoạn 1954-1975 ở miền Nam.

Tại buổi giao lưu trò chuyện chủ đề "Khí chất Nam Bộ qua truyện Sơn Nam" do NXB Tổng hợp Tp. Hồ Chí Minh tổ chức hôm 31/5, tại Đường sách TP.HCM, bà Đinh Thị Thanh Thuỷ- tác giả tập sách nghiên cứu cùng tên với chủ đề của buổi giao lưu, chia sẻ ý định thực hiện tác phẩm là bởi muốn độc giả có dịp đọc những nghiền ngẫm về khí chất, tính cách và cá tính Nam Bộ của văn hóa và con người miền Nam qua truyện Sơn Nam.

Tác giả cũng cho hay, "tác phẩm Khí chất Nam Bộ qua truyện Sơn Nam là một nghiên cứu ban đầu của chúng tôi về một tác gia văn học yêu nước công khai đô thị miền Nam, làm tiền đề mở rộng việc tìm hiểu các nhà văn khác để có thể khắc họa diện mạo Văn học yêu nước công khai đô thị miền Nam nửa sau thế kỷ XX."

Các nhân vật của Sơn Nam tuy mang những tính cách đặc trưng Nam Bộ nhưng lại quy tụ thành hình ảnh con người Việt Nam đầy tính dân tộc. Tính cách Nam Bộ sinh ra từ cội nguồn dân tộc, nếm trải đủ gian lao và thử thách trong công cuộc khai khẩn đất đai, lập nên xóm làng đến tận vùng rừng sâu nước độc ở Nam Bộ với mục đích nối tiếp sự sống, mở rộng cõi bờ.

Tính cách người Nam Bộ gắn liền với lịch sử hình thành vùng đất Nam Bộ, biết phát huy truyền thống và tinh hoa trên vùng đất mới, con người Nam Bộ tỏa sáng lên những đức tính cao đẹp trong các giá trị văn hóa tinh thần của dân tộc Việt Nam: chất phác, bộc trực, phóng khoáng, cởi mở, nhân ái, nghĩa khí và năng động, sáng tạo.

GS.TS. Huỳnh Như Phương nhận xét về nghiên cứu của tác giả Đinh Thị Thanh Thủy: "Để thực hiện đề tài này, ngoài kiến thức Lý luận văn học và Văn học sử, tác giả còn phải tự bồi dưỡng cho mình kiến thức về Văn hóa học đại cương và Văn hóa vùng Nam bộ. Tác giả đã bao quát một khối lượng tư liệu khá lớn, đặc biệt là các tác phẩm truyện ngắn, truyện dài vốn rất phong phú của Sơn Nam. Chị đã trực tiếp gặp gỡ và tìm hiểu nhà văn và nhiều người cùng thời am hiểu sáng tác của ông để bổ sung vào kho tư liệu về Sơn Nam."

Nhà thơ Lê Minh Quốc cho biết: "Điều làm nên thương hiệu Sơn Nam, tên tuổi Sơn Nam, yếu tố cốt lõi nhất chính bởi ông còn là "Nhà phong tục học" miền Nam có sắc thái độc đáo và đã quán xuyến trong toàn bộ tác phẩm, từ truyện ngắn, truyện dài đến các công trình biên khảo."

Từ đó, nhà thơ Lê Minh Quốc cho rằng: "Tác giả Đinh Thị Thanh Thủy đã "khoanh vùng" để tìm hiểu cặn kẽ hơn về tính chất phong tục, "đất có lề, quê có thói" của miền Nam, qua cái nhìn của Sơn Nam... Đó là tấm lòng của sự tri âm, tri kỷ giữa nhà nghiên cứu và tác giả. Điều này không chỉ khiến tác giả cảm động mà còn là lúc những suy nghĩ, nhận định, cảm nhận của tác giả được chia sẻ đến với bạn đọc. Có thể xem chị Đinh Thị Thanh Thủy là tri âm của nhà văn hóa Sơn Nam".

Điều đặc biệt là tác phẩm "Khí chất Nam Bộ qua truyện Sơn Nam" đã trải qua 20 năm mới đến với đông đảo bạn đọc sau khi tác giả hoàn tất công trình nghiên cứu. Tập sách dày 296 trang, được chia làm 3 chương chính từ Dẫn nhập đến Sự nghiệp văn học của Sơn Nam, Văn hóa Nam Bộ trong truyện của Sơn Nam, Con người Nam Bộ trong truyện của Sơn Nam. Tác giả Đinh Thị Thanh Thủy đã tìm hiểu và nghiên cứu 134 truyện của nhà văn Sơn Nam gồm tiểu thuyết (truyện dài), truyện vừa, bút ký, hồi ký, biên khảo, các bài viết trên báo, tạp chí…

Cuốn sách là tác phẩm nghiên cứu đáng đọc, có thể nói đây là công trình nghiên cứu đầu tiên về nhà văn Sơn Nam- một "thổ công", một nhà Nam Bộ học về văn hóa. Hầu hết các sáng tác của Sơn Nam đều góp phần hoàn chỉnh bức tranh đời sống xã hội và con người Nam Bộ thế kỷ XIX-XX.