Khám phá di tích Tháp Chăm Phú Diên

Tháp Chăm Phú Diên được phát hiện từ sự việc vào ngày 18/4/2021, một nhóm công nhân khi khai thác khoáng sản titan tại cồn cát ven biển xã Phú Diên (nay là xã Phú Vinh, TP Huế), đã thấy một khối gạch bị vùi sâu trong lòng cát từ 5m - 7m so với mặt đất.

Sự việc sau đó được thông báo cho chính quyền địa phương và các ngành chức năng. UBND tỉnh Thừa Thiên Huế (nay là TP Huế) đã chỉ đạo Sở Văn hóa Thông tin (nay là Sở VHTT), Bảo tàng Tổng hợp (nay là Bảo tàng Lịch sử thành phố Huế) phối hợp với các đơn vị liên quan triển khai công tác bảo vệ và tiến hành khảo sát, thám sát địa điểm này.

Vào thời điểm này, việc phát hiện Tháp Chăm Phú Diên dưới lòng cồn cát ven biển của TP Huế thu hút sự quan tâm của nhiều người, đặc biệt là các nhà nghiên cứu trong nước và quốc tế.

Qua tìm hiểu cho thấy Tháp Chăm Phú Diên là một trong những công trình kiến trúc gạch Champa sớm nhất còn lại ở khu vực miền Trung, khoảng thế kỷ VIII.

Theo các chuyên gia nhìn nhận, đây là một kiến trúc thuộc nền văn hóa Champa có giá trị về mặt khoa học, lịch sử. Sự có mặt của các hiện vật Yoni bằng đá, bình gốm… trong lòng tháp Phú Diên là những hiện vật đặc trưng cho việc thờ cúng của dân tộc Chăm xưa nay.

Vị trí độc đáo, quá trình phát hiện tháp đã góp phần giải mã những thông tin thú vị về nền văn hóa Champa.

Năm 2001, Bộ Văn hóa Thông tin (nay là Bộ VHTTDL) đã có Quyết định xếp hạng Tháp Phú Diên là di tích Kiến trúc Nghệ thuật cấp Quốc gia. Đến năm 2005, công tác tu bổ, bảo tồn được khởi động và hoàn tất vào tháng 5/2007. Tháp được bao phủ bởi một nhà kính để hạn chế tác động của môi trường tự nhiên. Bên cạnh đó, đơn vị quản lý di tích đã gia cố phần móng bằng cách bơm bê tông nhằm chống sụt lún, đồng thời xử lý bề mặt gạch bằng hóa chất để ngăn rêu mốc.

Ngày nay, di tích Tháp Chăm Phú Diên đã hiện diện trên bản đồ du lịch TP Huế, phổ biến trên các phương tiện thông tin đại chúng, nổi tiếng về một địa điểm độc đáo và là cơ sở, tiềm năng để phát triển du lịch.

Từ giá trị vật chất đến giá trị tinh thần, từ công trình kiến trúc đến văn hóa tâm linh… đều là những tiềm năng để thể khai thác di tích quốc gia Tháp Chăm Phú Diên phục vụ cho hoạt động văn hóa, du lịch.

Năm 2022, Tổ chức Kỷ lục Việt Nam (VietKings) đã xác lập Kỷ lục Việt Nam đối với Tháp Phú Diên với tiêu chí là "Tháp Chăm cổ chìm sâu dưới cồn cát ven biển được khai quật và bảo tồn đầu tiên tại Việt Nam"; Liên minh Kỷ lục Thế giới (WorldKings) xác lập Kỷ lục Thế giới đối với tiêu chí "Tháp chăm cổ bằng gạch chìm sâu dưới cồn cát ven biển được khai quật và bảo tồn đầu tiên trên thế giới".

Đợt mưa lũ cuối tháng 10 và đầu tháng 11/2025 vừa qua, di tích Tháp Chăm Phú Diên bị ảnh hưởng khá nặng nề. Lãnh đạo UBND TP Huế đã trực tiếp đi kiểm tra và chỉ đạo công tác khắc phục. Đồng thời, đề nghị các đơn vị liên quan có biện pháp bảo vệ lâu dài đối với di tích này.