Dù còn nhiều khó khăn về điều kiện kinh tế, hạ tầng và nguồn nhân lực, nhưng đây cũng là khu vực ẩn chứa những tiềm năng rất lớn để thu hút đầu tư và bứt phá mạnh mẽ nếu được khai thác đúng hướng. Từ đất đai rộng lớn, khí hậu đa dạng, tài nguyên phong phú cho đến bản sắc văn hóa độc đáo, vùng miền núi thực sự đang đứng trước thời cơ nhiều hơn thách thức.

Tiềm năng lớn đang chờ được đánh thức

Một trong những lợi thế rõ rệt nhất của khu vực miền núi là không gian phát triển rộng mở và đa dạng sinh thái. Các tỉnh vùng cao Tây Bắc, Tây Nguyên hay dải Trường Sơn – nơi hội tụ rừng đặc dụng, rừng phòng hộ, khí hậu đặc trưng và địa hình cao nguyên – đều có thể phát triển nông nghiệp chất lượng cao, dược liệu, cây đặc sản bản địa hoặc nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao phù hợp với điều kiện tự nhiên.

Nhiều loại cây dược liệu như sâm Ngọc Linh, sa nhân, tam thất, đương quy… đã tạo ra giá trị kinh tế vượt trội cho người dân nếu được đầu tư đúng mức. Trong khi đó, các loại nông sản đặc trưng như chè Shan tuyết, mắc ca, cà phê đặc sản, hồ tiêu, cao su… cũng đang dần khẳng định vị thế trong thị trường trong nước và quốc tế. Điều này mở ra cơ hội cho doanh nghiệp đầu tư vào chế biến sâu, nâng cao giá trị sản phẩm và tạo chuỗi liên kết bền vững với nông dân.

Song song với nông nghiệp, tiềm năng du lịch của vùng dân tộc thiểu số là tài sản vô cùng quý giá. Cảnh sắc hùng vĩ, bản làng nguyên sơ, di sản văn hóa đa dạng, ẩm thực đặc trưng và lối sống truyền thống đã khiến nhiều vùng cao trở thành điểm đến hấp dẫn. Du lịch cộng đồng, du lịch sinh thái, du lịch trải nghiệm văn hóa có thể trở thành nguồn thu chủ lực nếu được đầu tư bài bản. Nhiều địa phương đã chứng minh điều này: mô hình du lịch cộng đồng ở Mai Châu (Hòa Bình), Mộc Châu (Sơn La), Bắc Hà (Lào Cai), Kon Plông (Kon Tum)… đang thu hút đông đảo du khách và tạo việc làm cho hàng nghìn hộ dân.

Ngoài ra, các tỉnh miền núi và vùng dân tộc thiểu số còn có lợi thế trong phát triển năng lượng tái tạo như điện gió, điện mặt trời, thủy điện nhỏ. Đây là lĩnh vực được nhiều doanh nghiệp trong và ngoài nước quan tâm vì vừa đảm bảo hiệu quả kinh tế, vừa giúp đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia.

Trong những năm gần đây, Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách tạo điều kiện thuận lợi cho việc thu hút đầu tư vào vùng khó. Nổi bật nhất là Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021–2030, với tổng nguồn lực rất lớn tập trung vào hạ tầng, phát triển sản xuất, đào tạo nghề và cải thiện dịch vụ y tế – giáo dục.

Nhiều cơ chế ưu đãi đang được triển khai, bao gồm miễn giảm thuế, hỗ trợ mặt bằng, tiếp cận tín dụng ưu đãi, cũng như chính sách quảng bá, kết nối cung cầu. Một số địa phương còn tổ chức hội nghị xúc tiến đầu tư riêng cho vùng dân tộc thiểu số nhằm giới thiệu tiềm năng và tìm kiếm đối tác chiến lược.

Cùng với đó, chính quyền các tỉnh miền núi đã năng động hơn trong việc cải thiện môi trường đầu tư, đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản lý hành chính, tinh giản thủ tục và tạo kênh đối thoại trực tiếp giữa doanh nghiệp – chính quyền – người dân. Việc cam kết đồng hành dài hạn, giải quyết khó khăn kịp thời đã giúp nhiều nhà đầu tư tin tưởng hơn khi lựa chọn vùng khó để phát triển.

Khi đầu tư chạm đến bản làng – cơ hội mở ra cho người dân

Việc thu hút doanh nghiệp đến với vùng đồng bào dân tộc thiểu số không chỉ mang ý nghĩa kinh tế mà còn tác động mạnh mẽ đến sinh kế của người dân. Các dự án nông nghiệp quy mô vừa và lớn tạo ra hệ thống liên kết từ sản xuất – chế biến – tiêu thụ, giúp nông dân chủ động hợp tác và tiếp cận khoa học kỹ thuật mới. Người dân không chỉ bán nguyên liệu thô mà còn tham gia vào nhiều công đoạn có giá trị cao hơn: sơ chế, phân loại, bảo quản… từ đó tăng thu nhập đáng kể.

Với du lịch, người dân có thể trực tiếp mở homestay, bán hàng nông sản, tham gia hướng dẫn viên bản địa hoặc tổ chức trải nghiệm văn hóa truyền thống. Nhiều thanh niên đã mạnh dạn khởi nghiệp với các sản phẩm OCOP gắn với câu chuyện bản địa. Khi có doanh nghiệp hỗ trợ quảng bá và kết nối thị trường, các sản phẩm thủ công của đồng bào như đồ mây tre, thổ cẩm, ẩm thực đặc sản đã tìm được chỗ đứng vững chắc hơn.

Không thể không nhắc đến tác động tích cực của sự phát triển hạ tầng. Khi đường giao thông, điện lưới, nước sạch, internet đến được các bản xa, người dân có điều kiện học nghề, tiếp cận thông tin thị trường, áp dụng kỹ thuật mới và nâng cao trình độ sản xuất. Việc quy hoạch, sắp xếp dân cư cũng giúp giảm thiểu rủi ro thiên tai, đảm bảo an sinh xã hội và tạo sự ổn định lâu dài.

Mặc dù triển vọng lớn, vùng dân tộc thiểu số vẫn đối mặt với nhiều khó khăn như địa hình phức tạp, chất lượng nguồn nhân lực chưa đồng đều, cơ sở hạ tầng chưa hoàn thiện và khả năng tiếp cận vốn còn hạn chế. Một số doanh nghiệp vẫn e ngại rủi ro khi đầu tư vào vùng xa do chi phí vận chuyển cao và thị trường tiêu thụ chưa ổn định.

Tuy nhiên, những thách thức này không phải không thể vượt qua. Điều cần thiết là sự phối hợp đồng bộ giữa Nhà nước – doanh nghiệp – người dân. Doanh nghiệp cần có chiến lược dài hạn, lấy lợi ích cộng đồng làm trọng tâm để phát triển bền vững. Chính quyền địa phương phải đóng vai trò dẫn dắt, chủ động tháo gỡ khó khăn, minh bạch trong thủ tục và tạo môi trường kinh doanh ổn định. Người dân cần nâng cao kỹ năng, thay đổi tư duy sản xuất và tích cực tham gia liên kết để không bị đứng ngoài chuỗi giá trị.

Khai thác tiềm năng vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi không chỉ là nhiệm vụ kinh tế mà còn là trách nhiệm xã hội, là hành động góp phần thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng miền. Khi doanh nghiệp tìm đến, khi hạ tầng được hoàn thiện và khi người dân có cơ hội vươn lên bằng chính nỗ lực của mình, vùng khó không còn là “vùng trũng” mà trở thành “vùng trỗi dậy”.

Với sự đồng hành của Nhà nước, sự năng động của địa phương và sự quyết tâm của cộng đồng doanh nghiệp, các tỉnh miền núi hoàn toàn có thể trở thành động lực phát triển mới – nơi những giá trị bản địa được phát huy, những cơ hội đầu tư được mở rộng và cuộc sống của đồng bào ngày càng đổi thay theo hướng tích cực, bền vững.