Hội thảo khoa học quốc tế "Lê Quý Đôn: Cuộc đời và sự nghiệp" là hoạt động ý nghĩa hướng tới kỷ niệm 300 năm ngày sinh của danh nhân văn hóa Lê Quý Đôn (1726 - 2026), góp phần hoàn thiện hồ sơ trình UNESCO ghi danh ông là Danh nhân Văn hóa Thế giới.

Gần 90 tham luận của các nhà khoa học trong nước và quốc tế từ nhiều góc cạnh đã làm sáng rõ thêm vai trò của danh nhân văn hóa Lê Quý Đôn trong sự nghiệp khai sáng.

Dự hội thảo có GS.TS Nguyễn Văn Kim, Phó Chủ tịch Hội đồng di sản văn hóa quốc gia, thành viên Ủy ban UNESCO thế giới; ông Đào Quyền Trưởng, Phó Vụ trưởng Vụ Ngoại giao Văn hóa và UNESCO, Bộ Ngoại giao; PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương, Viện trưởng Viện VHNT quốc gia Việt Nam, đại diện các ban, ngành Trung ương và địa phương, các nhà khoa học, đại diện dòng họ Lê toàn quốc, họ Lê tỉnh Thái Bình, dòng họ Lê huyện Hưng Hà và gia tộc họ Lê, thôn Phú Hiếu, xã Độc Lập, huyện Hưng Hà, đại diện dòng họ bên nội, bên ngoại của danh nhân Lê Quý Đôn ở tỉnh Hà Nam, tỉnh Hưng Yên.

Hội thảo cũng thu hút sự quan tâm của nhiều nhà khoa học quốc tế đến từ Trung Quốc, Nhật Bản, Nga, Áo, Pháp…

Phát biểu chào mừng hội thảo, ông Phạm Văn Nghiêm (Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thái Bình) nhấn mạnh, Thái Bình là vùng đất "địa linh nhân kiệt", nổi tiếng với truyền thống hiếu học. Trải qua gần một nghìn năm khoa cử dưới thời phong kiến, các làng xã nay thuộc địa phận tỉnh Thái Bình đã có hơn 120 trí thức Nho học thi đỗ đại khoa, với các học vị từ Phó bảng đến Trạng nguyên, trong đó có Tam nguyên Bảng nhãn Lê Quý Đôn, người được coi là một biểu tượng ngời sáng về tinh thần, trí tuệ Việt Nam.

"Việc hoàn thiện hồ sơ ghi danh Lê Quý Đôn là Danh nhân Văn hóa Thế giới không chỉ là sự tôn vinh những đóng góp của cá nhân ông mà còn khẳng định vị thế của văn hóa Việt Nam, trí tuệ Việt Nam trên trường quốc tế. Đây là niềm tự hào lớn của dân tộc Việt Nam", ông Phạm Văn Nghiêm khẳng định.

Gần 90 tham luận từ nhiều góc độ thể hiện sự quan tâm của các nhà khoa học trong nước và quốc tế, chia sẻ những ý kiến tâm huyết, khách quan cùng nhiều tư liệu phong phú về cuộc đời và sự nghiệp của danh nhân văn hóa Lê Quý Đôn. Những tham luận, ý kiến thêm một lần nữa khẳng định công lao, tài năng và tôn vinh những đóng góp đặc biệt xuất sắc của nhà bác học Lê Quý Đôn đối với nền văn hóa Việt Nam, góp phần làm phong phú thêm nền văn hóa khu vực và quốc tế.

Theo PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương, Viện trưởng Viện VHNT Quốc gia Việt Nam, trong lịch sử 300 năm qua, tài năng, tầm vóc của danh nhân văn hóa Lê Quý Đôn được khẳng định và nhận được sự quan tâm của nhiều nhà khoa học, nhà nghiên cứu trong nước, nước ngoài, đồng thời cho thấy sự cần thiết giới thiệu rộng rãi hơn nữa di sản Lê Quý Đôn đến với thế giới.

Sinh ra tại làng Diên Hà, huyện Diên Hà, trấn Sơn Nam (nay là xã Độc Lập, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình), Lê Quý Đôn ngay từ nhỏ đã nổi danh Thần đồng, đứng đầu ở cả 3 kỳ thi Hương, thi Hội, thi Đình và trở thành một trí thức tài năng, không chỉ giỏi trong các lĩnh vực triết học, lịch sử, địa lý và thiên văn mà còn là nhà văn, nhà ngoại giao xuất sắc. Ông là hiện thân của tinh thần học hỏi không ngừng, của sự sáng tạo và trí tuệ.

Lê Quý Đôn đã để lại khối lượng công trình đồ sộ với những tác phẩm có giá trị và được học giả trong nước và quốc tế đánh giá cao.

Hội thảo được chia thành 4 tiểu ban, khẳng định những đóng góp to lớn của danh nhân văn hóa Lê Quý Đôn ở nhiều phương diện: tư tưởng, vǎn hóa, giáo dục và khoa học. Đồng thời, tiếp tục khẳng định sự cần thiết của việc bảo vệ và phát huy các giá trị di sản văn hóa gắn với cuộc đời và sự nghiệp của danh nhân Lê Quý Đôn trong bối cảnh hiện nay.

Ông Đinh Bá Khải, Phó Chủ tịch UBND huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình với tham luận về "Quê hương và gia tộc danh nhân Lê Quý Đôn" đã nhấn mạnh vào vai trò của quê hương Hưng Hà trong việc nuôi dưỡng và phát triển tài năng của danh nhân Lê Quý Đôn. Vùng đất Hưng Hà có bề dày văn hóa, lịch sử, là nơi sản sinh nhiều danh nhân kiệt xuất qua các thời kỳ lịch sử. Gia tộc Lê Quý Đôn, với nhiều người đỗ đạt và giữ chức vụ cao, đã góp phần lớn vào di sản văn hóa, giáo dục của vùng.

Ông Khải cũng nhấn mạnh những thành tựu nổi bật của Lê Quý Đôn trong sự nghiệp học vấn và chính trị, khẳng định ông là một nhà bác học kiệt xuất với các tác phẩm đồ sộ, có giá trị lịch sử và đương đại. Công trình Khu lưu niệm Lê Quý Đôn cũng được đề cập như một biểu tượng tri ân và giáo dục truyền thống cho thế hệ tương lai.

PGS.TS Nina V.Grigoreva, Đại học HSE, St. Petersburg, Liên bang Nga nhận định, với những cống hiến và qua những trước tác của nhà bác học Lê Quý Đôn cho thấy ông là nhà khai sáng hàng đầu của Việt Nam.

"Lê Quý Đôn là vị quan, nhà trí thức và nhà bác học lớn thời Lê Trung hưng. Ông sống, hoạt động và sáng tác trong những thập niên giữa thế kỷ XVIII mà trong lịch sử thế giới được gọi là thế kỷ Khai sáng. Ông là người đương thời với những nhân vật văn hóa và khoa học vĩ đại như Montesquieu (Pháp), Voltaire (Pháp), Hume (Anh), Lomonosov (Nga), Rousseau (Thụy Sĩ-Pháp), Diderot (Pháp)...". Bà Nina V.Grigoreva phân tích.

GS.TS Shimizu Masaaki, Đại học Osaka, Nhật Bản lại có sự so sánh rất thú vị giữa nhà bác học Lê Quý Đôn với nhà ngôn ngữ học nổi tiếng của Nhật Bản thế kỷ XVIII, nhà Quốc học tên là Motoori Norinaga (1730-1801).

"So sánh với phương pháp nghiên cứu của một nhà Quốc học Nhật Bản là Motoori Norinaga để quy ra các điểm chung và khác biệt giữa hai học giả cùng thời ở Việt Nam và Nhật Bản, Lê Quý Đôn là người Việt Nam đầu tiên đã coi ngôn ngữ, văn tự là đối tượng để suy nghĩ, nhận thức, ông là người đề xuất phương pháp nghiên cứu tiếng Việt đầu tiên trong lịch sử khoa học Việt Nam", theo GS.TS Shimizu Masaaki.

Hội thảo cũng là dịp để tăng cường hơn nữa công tác bảo tồn và phát huy những giá trị di sản mà danh nhân văn hóa Lê Quý Đôn để lại, nhằm góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước nói chung và của tỉnh Thái Bình nói riêng. Qua tấm gương danh nhân văn hóa Lê Quý Đôn để truyền cảm hứng về tinh thần hiếu học, về sự sáng tạo để giáo dục cho các thế hệ tương lai.

GS.TS Từ Thị Loan (Viện VHNT quốc gia Việt Nam) nhìn từ góc độ "Di sản của nhà bác học Lê Quý Đôn và việc bảo vệ, phát huy trong đời sống đương đại" đã đánh giá về những đóng góp to lớn của Lê Quý Đôn, một nhà bác học vĩ đại của Việt Nam, trong nhiều lĩnh vực như triết học, sử học, văn học, và giáo dục.

GS. Từ Thị Loan đặc biệt nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ và phát huy di sản đồ sộ mà danh nhân Lê Quý Đôn để lại nhằm truyền tải giá trị văn hóa, tri thức cho thế hệ sau. Bên cạnh việc ghi nhận những nỗ lực trong việc bảo tồn và quảng bá di sản của Lê Quý Đôn, bà Loan cũng chỉ ra những hạn chế, khó khăn còn tồn tại, đồng thời đưa ra cơ sở đề xuất các biện pháp cần thiết để tiếp tục khai thác và phát huy hiệu quả di sản của ông trong bối cảnh hiện đại.

Trước đó, vào chiều 29.9, tại Khu tưởng niệm danh nhân văn hóa Lê Quý Đôn và từ đường họ Lê tại thôn Đồng Phú, xã Độc Lập, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình, các đại biểu tham dự hội thảo đã làm lễ dâng hương và viếng lăng mộ Hà Quận Công - TS. Lê Trọng Thứ, thân sinh nhà bác học Lê Quý Đôn và tham quan Thư viện tỉnh Thái Bình./.