Bảo tồn giá trị truyền thống

Lễ hội Mừng lúa mới, tiếng Cơ Tu gọi là Cha ha ro tơ me, là một trong những nghi lễ nông nghiệp đặc trưng của đồng bào Cơ Tu ở vùng núi TP Huế. Lễ hội được tổ chức vào thời điểm thu hoạch vụ mùa, thể hiện lòng biết ơn của người dân đối với thần lúa và các đấng linh thiêng đã ban cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi. Nghi lễ có thể diễn ra trong phạm vi từng gia đình hoặc quy mô cộng đồng toàn bản làng, với các hoạt động cúng tế, hiến sinh, múa chiêng trống, ẩm thực truyền thống và trang trí cột tế Xơnur đầy biểu tượng. Đây cũng là dịp để cộng đồng sum họp, cùng nhau cầu mong bình an, ấm no và hạnh phúc.

Trước nguy cơ mai một, chính quyền địa phương đã phối hợp với các già làng, nghệ nhân và nhà nghiên cứu văn hóa tiến hành sưu tầm, điều tra và phục dựng nghi lễ. Các hoạt động như tuốt lúa, làm lễ vật, chuẩn bị mâm cúng với lợn, gà, cá suối, cơm lam, rượu cần và trang phục truyền thống được tái hiện sinh động. Nhiều yếu tố mang tính biểu tượng như cồng chiêng, vải Dèng hay điệu múa tung tung da dá được phục hồi nguyên vẹn, tạo nên bức tranh văn hóa đặc sắc của núi rừng Trường Sơn.

Lễ hội được tổ chức tại nhà Gươl - trung tâm sinh hoạt cộng đồng của bản làng với sự tham gia đông đủ của người dân. Các nghi thức cúng tế được thực hiện trang trọng, mang ý nghĩa tri ân thần linh và kết nối con người với thiên nhiên. Song song với phục dựng là công tác truyền dạy lại nghi lễ cho thế hệ trẻ, ghi hình, lưu trữ tư liệu và đưa lễ hội trở lại đời sống thường nhật, không chỉ là một sự kiện văn hóa mà còn là niềm tự hào của cộng đồng.

Từ những nỗ lực bền bỉ của địa phương và cộng đồng, lễ hội Mừng lúa mới của người Cơ Tu đã chính thức được Bộ VHTTDL công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia thuộc loại hình lễ hội truyền thống theo Quyết định số 2204/QĐ-BVHTTDL ngày 27/6/2025. Việc ghi danh thể hiện sự trân trọng và ghi nhận của Nhà nước đối với di sản văn hóa đặc sắc của cộng đồng dân tộc thiểu số Cơ Tu tại TP Huế, đồng thời tạo cơ sở pháp lý cho công tác bảo tồn và phát huy lâu dài. Đây cũng là động lực để các địa phương có đông đồng bào Cơ Tu sinh sống tiếp tục đầu tư, nghiên cứu và quảng bá các giá trị văn hóa truyền thống.

Giữ gìn bản sắc và phát huy giá trị di sản

Trên nền tảng di sản được ghi nhận, TP Huế định hướng phát triển du lịch cộng đồng gắn với lễ hội Mừng lúa mới, nhằm biến di sản thành sản phẩm du lịch đặc trưng. Hướng đi này không chỉ tạo nguồn thu cho người dân mà còn góp phần quảng bá hình ảnh văn hóa bản địa đến du khách trong và ngoài nước. Thời gian qua, địa phương cũng triển khai Dự án bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch. Theo đó, các xã có đông người Cơ Tu sinh sống được hỗ trợ phát triển hạ tầng du lịch, nâng cao kỹ năng hướng dẫn, quản lý và đón tiếp khách. Việc phát triển du lịch được định hướng theo hướng bền vững, hài hòa giữa khai thác và bảo tồn, đảm bảo lợi ích thiết thực cho cộng đồng địa phương.

Theo các chuyên gia, việc phát huy lễ hội Mừng lúa mới trong phát triển du lịch đặt ra yêu cầu rõ ràng về bảo tồn nguyên bản. Mỗi hoạt động tổ chức cần đảm bảo tính thiêng liêng, không biến lễ hội thành sân khấu trình diễn đơn thuần. Cộng đồng được đặt vào vị trí trung tâm, vừa là chủ thể sáng tạo vừa là người thụ hưởng thành quả. Địa phương cần đẩy mạnh truyền dạy văn hóa Cơ Tu thông qua trường học và sinh hoạt cộng đồng; tổ chức định kỳ các lớp học về cồng chiêng, dệt thổ cẩm, múa truyền thống để thế hệ trẻ hiểu và tự hào về văn hóa dân tộc mình. Việc quảng bá lễ hội nên hướng đến trải nghiệm chân thực, gắn với không gian bản làng, tránh thương mại hóa quá mức.

Lễ hội Mừng lúa mới không chỉ là một nghi lễ nông nghiệp đơn thuần mà còn là thông điệp về sự hòa hợp giữa con người và thiên nhiên, giữa lao động và niềm tin. Khi được gìn giữ đúng cách và phát huy hợp lý, lễ hội sẽ tiếp tục là điểm nhấn đặc sắc trong bức tranh văn hóa Huế, góp phần làm phong phú bản sắc vùng cao và lan tỏa giá trị di sản đến du khách gần xa.