Hiện, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế (Trung tâm) đã hoàn thành việc xây dựng hồ sơ di sản tư liệu cho bảo vật Cửu đỉnh gửi Bộ VHTTDL xem xét cho ý kiến trước khi đệ trình UNESCO công nhận Cửu đỉnh là di sản tư liệu thế giới.

Cửu đỉnh là 9 đỉnh bằng đồng được khởi công chế tác vào cuối năm 1835 dưới thời vua Minh Mạng. Từ đó đến nay, Cửu đỉnh vẫn tồn tại nguyên vẹn ở vị trí này, là bản nguyên gốc và duy nhất, chưa từng được sửa chữa. Và điều đặc biệt, Cửu đỉnh gắn liền với thụy hiệu của các vua nhà Nguyễn, được đặt ở vị trí đối diện với án thờ các vua bên trong Thế Tổ Miếu. Cửu đỉnh Huế là những tác phẩm nghệ thuật đặc sắc, có giá trị cao về mặt văn hóa và lịch sử của dân tộc, chứa đựng những nội dung tư tưởng của một thời đại, tâm tư và ý niệm của con người về đất nước, về vũ trụ và thiên nhiên. Trên Cửu đỉnh đã khắc họa nhiều hình ảnh về các cảnh vật rất thật và thân quen với người Việt trải dài từ Bắc chí Nam, tạo nên bức tranh thiên nhiên giàu đẹp của đất nước, như: tinh tú, núi sông, cửa biển, lãnh hải, cửa ải, cây cối, hoa cỏ, động vật, binh khí, xe thuyền… Cửu đỉnh cũng được xem như một bộ cẩm nang có minh họa và chú thích đầu tiên của nước ta về sự đa dạng sinh học. Trong số 162 họa tiết chạm nổi trên Cửu đỉnh, có tới 90 hình ảnh là về các loài động, thực vật đặc trưng của Việt Nam. Các họa tiết này đều thể hiện một cách sống động các loài động, thực vật, nhiều chỗ chạm khắc khá chi tiết những đặc điểm nổi bật của các loài.

Ngoài ra, hình ảnh sông núi, lãnh hải của Việt Nam cũng được chạm khắc nổi trên bộ Cửu đỉnh triều Nguyễn. Nếu ở Tuyên đỉnh có sông Hồng, thì Huyền đỉnh có sông Cửu Long và Nhân đỉnh có sông Hương. Nếu Cao đỉnh có cọp trên rừng, thì Nhân đỉnh có cá voi dưới biển… Bà Lê Thị An Hòa, Trưởng phòng Nghiên cứu Khoa học (Trung tâm) thông tin, hình ảnh biển đảo của nước ta đã được chạm khắc rõ ràng, minh xác trên Cửu đỉnh nhà Nguyễn. Trong 9 đỉnh, có 3 đỉnh to cao nhất và quan trọng nhất có khắc biển đảo nước Việt, gồm: Biển Đông ở Cao đỉnh, biển Nam ở Nhân đỉnh và biển Tây ở Chương đỉnh. Cùng với hàng loạt tài liệu Hán Nôm cổ, những hình ảnh biển đảo được khắc trên bộ Cửu đỉnh là một nguồn tư liệu quý về chủ quyền của Việt Nam đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. `“So sánh với một số nước đồng văn cho thấy, trong Hoàng cung thuộc nhiều triều đại ở Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc không có đúc Cửu đỉnh nào tương tự như triều Nguyễn ở Huế. Ngay tại Việt Nam, các triều đại trước đó cũng không để lại một dạng tư liệu nào như vậy”, bà Hòa cho biết.

Theo giới chuyên gia và nhà nghiên cứu, Cửu đỉnh đạt đến trình độ tinh xảo nhất của nghệ thuật đúc đồng Việt Nam ở thế kỷ XIX. Bộ báu vật này được chế tác bởi các nghệ nhân bậc thầy về đúc đồng dưới thời nhà Nguyễn. Kỹ thuật khắc nổi những họa tiết, hoa văn tinh tế với những hình ảnh “sống động” trên bộ Cửu đỉnh đòi hỏi các nghệ nhân phải kiên trì và có sự am hiểu nhất định. Theo một số sử liệu, Cửu đỉnh được đúc theo lối thủ công truyền thống nên việc tạo khuôn đúc cũng thực hiện theo thủ công qua việc chọn lựa loại đất sét phù hợp một cách tỉ mỉ. Khuôn đúc Cửu đỉnh là khuôn “độc bản”, sau khi hoàn thành chế tác, các khuôn đúc đều bị phá bỏ để tránh sự sao chép. Quá trình chế tác khuôn đúc được triều đình giám sát chặt chẽ. Từ cách tạo dáng đến các hình chạm nổi trang trí bên ngoài cho thấy tất cả các đơn vị hoa văn, họa tiết trang trí trên Cửu đỉnh là một thực thể độc lập và duy nhất, không lặp lại ở bất kỳ nơi đâu.

Tuy nhiên, hiện nay bảo vật này cũng đang chịu những tác động của thiên nhiên khắc nghiệt như toàn bộ bề mặt Cửu đỉnh đối diện với hiện tượng ăn mòn điện hóa; xuất hiện các vết bẩn bám dính trên bề mặt đỉnh; mặt trong đỉnh tích chứa nước nên có hiện tượng rêu phát triển; các vết khuyết hỏng trên bề mặt đỉnh đồng như vết đạn làm giảm bề dày của đỉnh…