Được xem như một “sứ giả văn hóa”, nhiều năm qua, các lễ hội truyền thống gắn liền với di tích đã góp phần quảng bá hình ảnh, giá trị văn hóa, lịch sử của các di sản vật thể tại nhiều địa phương.

Là ngôi cổ tự, được mệnh danh là “Hoan Châu đệ nhất danh lam”, chùa Hương Tích (xã Thiên Lộc, Can Lộc) có tuổi đời trên 700 năm. Với nhiều giá trị về văn hóa, lịch sử và danh thắng, năm 1990, chùa Hương Tích được Bộ VH-TT&DL công nhận là di tích lịch sử văn hóa, danh thắng cấp quốc gia.

Gắn với di tích này là lễ hội độc đáo, mang màu sắc Phật giáo và dân gian diễn ra vào dịp đầu xuân. Hàng chục năm qua, lễ hội chùa Hương Tích đã được khôi phục và mở rộng quy mô, trở thành lễ hội quan trọng quảng bá rộng rãi hình ảnh, giá trị của di tích.

Chị Phan Thị Dục (thị trấn Xuân An, Nghi Xuân) chia sẻ: “Biết về ngôi chùa cổ có cảnh đẹp nổi tiếng và cũng từng đến một vài lần trước đó nhưng phải đến dịp lễ hội chùa Hương Tích đầu xuân 2020, tôi mới thực sự hiểu rõ hơn giá trị của di tích này. Đặc biệt, cùng đi hôm đó với tôi là một số người bạn ở Hà Nội về. Họ tỏ ra ngạc nhiên, thích thú, bởi ngoài việc được hòa mình vào không khí của các trò chơi dân gian, đây là lần đầu tiên họ biết được câu chuyện về lịch sử ngôi chùa, về nàng công chúa Diệu Thiện tu hành đắc đạo; ngôi chùa là gốc tích của chùa Hương nổi tiếng ở Hà Nội…”.

Lễ hội chùa Hương Tích được diễn ra từ đầu tháng Giêng đến hết tháng 3 âm lịch. Trong đó, ngày khai hội thường bắt đầu vào mùng 6 tháng Giêng với nhiều hoạt động văn nghệ, thể thao, trò chơi dân gian, như: diễn tích công chúa Diệu Thiện tu hành thành Phật, đấu vật Thuần Thiện, kéo co… Nhiều năm qua, lễ hội ngày càng được mở rộng đã tạo ra không gian văn hóa, điểm hẹn hấp dẫn để du khách trong và ngoài tỉnh có cơ hội tìm hiểu về những giá trị của danh thắng này. Sức lan tỏa của lễ hội đã giúp chùa Hương Tích thu hút hàng chục vạn lượt du khách mỗi năm (thời điểm trước dịch COVID-19 bùng phát).

Cũng như lễ hội chùa Hương Tích, lễ hội đền Chế Thắng phu nhân Nguyễn Thị Bích Châu (hay còn gọi là đền Bà Hải), ở xã Kỳ Ninh, TX Kỳ Anh ngày càng được chính quyền địa phương chú trọng mở rộng quy mô, hình thức tổ chức.

Đền Chế Thắng phu nhân Nguyễn Thị Bích Châu được xây dựng cách đây hơn 600 năm. Đền thờ bà Bích Châu, người được vua Lê Thánh Tông suy tôn là bậc “Nữ trung hào kiệt”. Không chỉ viết ra bản “Kê minh thập sách” gồm 10 điều trị nước an dân đến nay vẫn còn giá trị, bà Bích Châu còn tháp tùng vua đi đánh giặc, xông pha ra trận, bị thương và sau đó qua đời. Bà được an táng tại cửa biển Kỳ Ninh và được Nhân dân lập đền, hương khói phụng thờ. Năm 1991, ngôi đền được Bộ VH-TT&DL công nhận là di tích lịch sử, văn hóa, danh thắng cấp quốc gia.

Hằng năm, lễ hội đền Bà Hải thường diễn ra vào ngày 11-12/2 âm lịch, trùng với ngày giỗ của bà. Bên cạnh các nghi thức lễ giỗ, lễ hội diễn ra với nhiều hoạt động vui chơi, giải trí như: lễ rước linh vị ra bờ sông, hội chèo bơi hầu Thánh Mẫu, đua thuyền trên sông Vịnh, trò đập cù…

Ông Lê Bá Khang - Phó Trưởng ban Quản lý đền Chế Thắng phu nhân Nguyễn Thị Bích Châu cho biết: “Gần đây, với sự quan tâm của chính quyền các cấp, lễ hội ngày càng được mở rộng quy mô và thu hút đông đảo du khách thập phương đến tham quan, tìm hiểu về ngôi đền. Từ đó, những giá trị lịch sử, văn hóa của ngôi đền ngày càng vang xa”.

Năm 2021, lễ hội cầu ngư Nhượng Bạn của xã Cẩm Nhượng (Cẩm Xuyên) đã được Bộ VH-TT&DL công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Đây là kết quả từ sự nỗ lực giữ gìn và phát huy lễ hội này của chính quyền và Nhân dân xã Cẩm Nhượng nói riêng, huyện Cẩm Xuyên nói chung trong nhiều năm qua. Lễ hội cầu ngư Nhượng Bạn gắn liền với di tích miếu Ngư Ông (thờ cá voi) đã được công nhận là di tích văn hóa cấp tỉnh.

Theo cụ Trương Văn Hứa (91 tuổi, Trưởng đội hò chèo cạn xã Cẩm Nhượng), lễ hội cầu ngư Nhượng Bạn ra đời cách đây hàng trăm năm, sau thời gian mai một, vài chục năm nay, lễ hội được khôi phục và duy trì hằng năm. Đây là lễ hội xuất phát từ tín ngưỡng tâm linh thờ đức Ngư Ông (cá voi) của ngư dân Cẩm Nhượng. Lễ hội có 4 phần: nghi thức; tế lễ; lễ rước Ngư Ông ra biển; lễ tế tại miếu thờ cá voi. Trong đó, linh hồn của lễ hội là các điệu hò chèo cạn được diễn xướng trong các nghi thức lễ hội...

Những ngày này, chính quyền và Nhân dân xã Cẩm Nhượng đang tập trung chuẩn bị các điều kiện và tập luyện đội hò chèo cạn để tổ chức lễ hội Cầu ngư, dự kiến sẽ được tổ chức vào ngày 8/5/2022 (tức ngày 8/4 âm lịch sắp tới). Đây cũng là một trong những nội dung chính trong kế hoạch của huyện Cẩm Xuyên nhằm khai trương mùa du lịch biển Thiên Cầm năm 2022.

Bên cạnh sự nỗ lực trong việc huy động mọi nguồn lực để trùng tu, tôn tạo các di tích, thời gian qua, việc tổ chức lễ hội gắn liền với di tích đã góp phần phát huy giá trị của các di sản văn hóa vật thể, quảng bá sâu rộng đến du khách gần xa.