Văn hóa

Cỡ chữ
A A
Từ viết tắt Đọc bài viết
× Đọc bài viết Tạm dừng Đọc tiếp Dừng đọc Đang tải...
Vui lòng chờ giây lát
× Bài viết không có file audio
Tương phản

Giữ gìn những nét đẹp trong văn hoá truyền thống của dân tộc Hà Nhì tỉnh Điện Biên

20/11/2025 | 07:09

Dân tộc Hà Nhì là một trong những dân tộc thiểu số ở tỉnh Điện Biên, chiếm 0,76% dân số toàn tỉnh Điện Biên. Người Hà Nhì có văn hóa truyền thống đặc sắc, đặc biệt các nhạc cụ, điệu múa, trò chơi dân gian như sợi dây gắn kết cộng đồng, đã và đang được bảo tồn và phát huy làm giàu bản sắc văn hóa các dân tộc trên đất nước Việt Nam.

Nhạc cụ của người Hà Nhì ở Điện Biên thường sử dụng các loại nhạc cụ như Trống (Khù từ), chiêng (piu ly), đàn (Si gu), sáo (Lạ pi lạ pạ), nhị (Lạ khư), đàn môi (Lạ tỳ). Trong đó, đàn của dân tộc Hà Nhì có hai loại: Đàn Mandolin có xuất xứ từ Trung Quốc, cũng là loại nhạc cụ thuộc họ đàn dây, đang được dân tộc Hà Nhì sử dụng làm nhạc đệm các bài hát, bài múa dân gian trong dịp lễ, tết, hội thi... Đàn 3 dây (Si gu) được làm bằng vỏ quả bầu, có 3 dây, cần đàn được làm bằng một thanh gỗ, có hai tay nắm để lên hoặc xuống dây, đàn được sử dụng vào những ngày lễ, tết. Đối tượng sử dụng là những người trung niên, còn rất ít người biết sử dụng.

Bên cạnh đó, các loại điệu múa dân gian độc đáo vẫn còn được người Hà Nhì lưu truyền qua các thế hệ. Đầu tiên phải kể đến là điệu múa trống chiêng, đây là điệu múa mang tính nghi lễ, thường múa vào dịp tết năm mới, cầu chúc cho dân làng và gia chủ làm ăn phát triển, bản làng yên vui, vạn vật sinh sôi phát triển. Khi đến chúc tết tại gia đình sẽ mở hội múa trống chiêng ngay tại nhà, đội múa gồm cả nam nữ cả chủ và khách.

Khi nhịp trống nhà chủ vang lên cũng là lúc đội múa bắt đầu động tác hai tay đưa lên chụm trước bụng, hai chân hơi nhún vè phía trước bắt đầu xoay từ bên trái 3 vòng rồi lại quay ngược lại ba vòng bên phải. Tay và chân cùng múa chung một nhịp, khi quay bên nào thì chân đó mở phối hợp cùng hai cánh tay. Cứ như vậy tập thể múa hình thành một vòng tròn, theo nhịp trống chiêng cùng vui mừng chúc tết cho gia chủ, cầu chúc năm mới gia đình làm ăn gặp nhiều may mắn, phát triển hơn năm cũ.

Giữ gìn những nét đẹp trong văn hóa truyền thống của dân tộc Hà Nhì tỉnh Điện Biên - Ảnh 1.

Thiếu nữ Hà Nhì Lạ Mí với điệu múa trong phần Hội vui Tết Khụ sự chà.

Trong điệu múa sản xuất (te ma ú chà khồ tố) thể hiện rõ được các động tác vốn có của công việc đồng áng như gieo hạt, tỉa lúa, gặt lúa, đóng lúa, đập lúa, quạt thóc, gùi thóc về nhà... Các động tác này vừa mô phỏng quá trình lao động sản xuất, vừa thể hiện sự giao hòa giữa trời và đất, thiên nhiên cây cỏ và con người. Khi múa, đội múa bước chân quay mặt theo hướng vòng từ trái qua phải và ngược lại.

Trong quá trình múa có diễn từng quy trình diễn tả quá trình tra hạt, làm cỏ và thu hoạch lúa, thể hiện sự vui mừng sau những ngày lao động vất vả, mô tả những thành quả lao động đã đạt được và mong muốn những vụ mùa sau sẽ thu hái được nhiều hơn nữa. Múa ống nước (Tum bò sò), do trước đây người Hà Nhì không có "trống", nên họ đã tạo ra nhạc trống bằng cách lấy ống đựng nước gõ xuống đất, qua đó đã tạo ra âm thanh thay thế cho tiếng trống. Ống nước được làm bằng thân cây tre, dài khoảng 1,2m, đường kính khoảng 8 - 10 cm, một đầu được vát chéo và cắt bằng trên đầu chóp, đầu còn lại cắt bằng ở mép ngoài của đốt tre, các đốt còn lại được đục thông bên trong để đựng nước.

Khi múa, phụ nữ Hà Nhì sẽ nhún nhảy uyển chuyển và gõ ống nước xuống đất, tạo ra âm thanh rộn ràng giống tiếng trống. Múa xòe vòng (Cá nhi nhi) được mọi tầng lớp dân tộc Hà Nhì tham gia, thể hiện sức mạnh, sự đoàn kết của cộng đồng. Cùng với sự kết hợp của các nhạc cụ: Chiêng, trống, chúm chọe, ống nước... càng tăng thêm nét phong phú, đặc trưng riêng của điệu múa xòe dân tộc Hà Nhì.

Dân ca của người Hà Nhì gồm các làn điệu như: Hát vui ngày hội; hát giãi bày tâm trạng, hát giao duyên, những lời ca khuyên răn, dạy bảo con cháu những điều tốt đẹp... Hát mừng năm mới là những bài hát gửi đến người dân trong cộng đồng lời chúc tốt đẹp nhân dịp năm mới.

Những trò chơi dân gian thường được tìm thấy, tạo nên không khí vui nhộn và là nét đẹp văn hóa không thể thiếu trong dịp lễ tết truyền thống của người Hà Nhì. Đu quay (A chú) là trò chơi mang tính chất giải trí, vui chơi rất thú vị. Cột đu có trụ cao khoảng 1,2 -1,5 m, thân đu là một cây gỗ dài khoảng 10 m, có khoét lỗ ở giữa lắp vào trụ.

Người chơi chủ yếu là nam nữ thanh niên vì trò này trẻ nhỏ không đủ sức tham gia. Mỗi bên đầu cầu đu có 1 đến 2 người đối nhau. Tay bám vào đu, áp phần bụng dựa vào cầu đu, cả hai bên đều dùng chân đẩy mạnh xuống đất, miễn sao cho sóng cầu đu quay tròn, lúc thuận, lúc nghịch, một bên ghìm xuống thấp bằng tầm chân; một bên ôm chặt cầu đu bổng người lên cao, khi hết đà, bên cao đổi xuống, cứ như vậy thì sóng cầu đu quay tít như con quay.

Đối với người Hà Nhì ở Mường Nhé, chỉ có ngày tết mới dựng cột đu khi hết tết người ta hạ cột đu vì cột đu và cách chơi nó mang tính tín ngưỡng phồn thực. Ngày tết dựng cột đu mong muốn một năm mới người dân làm ăn sinh sôi phát triển. Đánh cù (đồ lộ) là trò chơi chỉ dành riêng cho nam giới, thường có hai cách chơi chính, đó là chơi kép và chơi tập thể.

Trong đó, chơi kép thường có hai người cùng chơi, chia thành các đôi riêng chơi với nhau. Một nguời quay cù của mình ra sân, người còn lại sẽ nhằm vào quả cù của đối phương đang quay để tung quả cù của mình ra hạ gục cù đối phương và ngược lại. Và cách chơi tập thể với cách chơi như chơi kép nhưng với số lượng người tham gia đông hơn, không giới hạn số lượng. Một nửa số người cùng đứng tại vạch xuất phát, số người còn lại trong nhóm sẽ tung quả còn của mình ra trước, những người đứng ở vạch sẽ nhắm vào quả cù đối phương cho chuẩn và tung quả cù của mình ra đánh hạ gục quả cù của đối phương và nếu nhóm này đánh trượt hơn nửa số đó thì hai đội sẽ tiến hành đổi vị trí cho nhau để chơi tiếp. Tung còn (lên pô pè) là trò chơi dân gian không thể thiếu của nhiều tộc người trong các dịp lễ tết... Mỗi dân tộc có một cách chơi khác nhau.

Tuy nhiên, người Hà Nhì không dựng cột tre cao, có vòng tròn trên ngọn như một số dân tộc khác. Cách chơi của dân tộc Hà Nhì khá đơn giản, những người chơi được chia ra thành hai đội hoặc chia thành hai giới nam, nữ riêng biệt, đội bên này sẽ tung quả còn, bên còn lại hứng bắt và ngược lại. Tất cả mọi người không kể già trẻ, gái trai trong bản cùng tham gia...

Hiện nay, tại các bản có cộng đồng dân tộc Hà Nhì sinh sống vẫn đang duy trì hoạt động các câu lạc bộ trình diễn, truyền dạy các nghi lễ truyền thống và nghệ thuật trình diễn dân gian. Về thăm vùng cực Tây Tổ quốc, du khách sẽ được hòa mình vào không gian văn hóa phong phú, đa dạng và đặc trưng của cộng đồng dân tộc hà Nhì, trải nghiệm những làn điệu dân ca, cùng say trong điệu múa, trò chơi dân gian qua lễ Gạ Ma Thú (Lễ cúng bản). Đây là nghi lễ lớn, quan trọng được tổ chức vào những ngày con hổ (Khà là), con trâu (Nhù no), con dê (Gió no) của tháng 2 âm lịch hằng năm./.

Đăng Nguyên

Bộ văn hóa, thể thao và du lịch
×