Trong bối cảnh cả nước đang nỗ lực thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia, việc phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) và miền núi trở nên cấp thiết. Tại tỉnh Thanh Hóa, địa phương có đông đảo đồng bào DTTS sinh sống, Dự án 6 thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia đã được triển khai với tên gọi: "Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch". Đây là một chiến lược quan trọng, khẳng định văn hóa chính là một tài sản có giá trị kinh tế.

Mục tiêu cốt lõi của Dự án 6 là tạo ra sự cộng hưởng giữa bảo tồn và phát triển, làm cho văn hóa trở thành đòn bẩy kinh tế. Thay vì chỉ đơn thuần là ngân sách chi cho bảo tồn, giờ đây, văn hóa dân tộc được đầu tư để tự sinh lời.

Để hiện thực hóa chiến lược "biến di sản thành sinh kế", Thanh Hóa đã tập trung nguồn lực đầu tư vào việc xây dựng và nâng cấp hai điểm đến du lịch cộng đồng tiêu biểu, nơi văn hóa bản địa được khai thác một cách bền vững. Đó là đầu tư vào bản Năng Cát, xã Trí Nang, huyện Lang Chánh (cũ) nhằm nâng cấp cơ sở hạ tầng du lịch, hỗ trợ người dân phát triển các dịch vụ homestay và ẩm thực truyền thống. Điều này giúp đồng bào dân tộc trực tiếp tham gia vào chuỗi dịch vụ, tạo nguồn thu nhập tại chỗ từ chính những ngôi nhà và phong tục của mình. Được biết, bản Năng Cát là nơi sinh sống của đồng bào dân tộc Thái, nổi tiếng với cảnh quan thiên nhiên nguyên sơ và kiến trúc nhà sàn truyền thống.

Còn tại Thác Mây, xã Thạch Lâm, huyện Thạch Thành (cũ), tỉnh sẽ hỗ trợ đầu tư điểm du lịch sinh thái kết hợp văn hóa. Thác Mây là một thắng cảnh tự nhiên nổi tiếng, thu hút khách du lịch nhờ vẻ đẹp kỳ vĩ. Dự án này, dự kiến hoàn thành trong năm 2025, sẽ giúp khu vực lân cận chuyển dịch cơ cấu kinh tế, gắn phát triển du lịch sinh thái với việc bảo tồn văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số tại khu vực. Việc phát triển du lịch tại đây sẽ tạo ra nhu cầu lớn về các sản phẩm thủ công, đặc sản địa phương và nhân lực phục vụ du lịch, qua đó góp phần xóa đói giảm nghèo cho cộng đồng dân cư.

Bên cạnh đó, tỉnh triển khai hỗ trợ đầu tư bảo tồn 2 làng, bản văn hóa truyền thống , gồm: Bản Hiêu, xã Cổ Lũng, huyện Bá Thước (cũ) và Bản Suối Tút, xã Quang Chiểu, huyện Mường Lát (cũ). Việc bảo tồn này không chỉ giữ gìn kiến trúc nhà sàn, nghề truyền thống mà còn là việc đầu tư trực tiếp vào sản phẩm du lịch văn hóa, khẳng định tính đúng đắn của chiến lược biến di sản thành động lực kinh tế cho người dân vùng DTTS.

Tại các điểm này, nhà cửa, phong tục, lễ hội và các làn điệu dân ca của người Thái, người Mường... trở thành sản phẩm du lịch độc đáo. Khi du khách đến, họ không chỉ chi trả cho dịch vụ lưu trú, ăn uống mà còn tạo ra nhu cầu mua sắm hàng thủ công truyền thống, thuê hướng dẫn viên địa phương, và thưởng thức các tiết mục văn nghệ. Điều này tạo ra nguồn thu nhập mới trực tiếp cho người dân.

Để đảm bảo chất lượng dịch vụ, tỉnh cũng chú trọng tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng nghiệp vụ cho cán bộ, người làm du lịch và cộng đồng. Việc được đào tạo về kỹ năng làm du lịch cộng đồng, quản lý homestay hay kỹ năng giao tiếp giúp người dân tự tin tham gia chuỗi giá trị, nâng cao thu nhập một cách chuyên nghiệp.

Không chỉ dừng lại ở du lịch trải nghiệm, việc bảo tồn các nghề thủ công truyền thống cũng là một mũi nhọn khác để tạo việc làm đồng bào các dân tộc. Nhiều tri thức dân gian, kỹ thuật dệt, thêu, làm nhạc cụ... đang đứng trước nguy cơ mai một. Dự án 6 đã đưa ra giải pháp cụ thể: xây dựng mô hình bảo tồn, phát huy văn hóa truyền thống, trong đó có mô hình bảo tồn trang phục, nghề thủ công truyền thống tại các huyện miền núi. Đó là mô hình dệt thổ cẩm của người Thái tại huyện Quan Sơn (cũ). Nghề dệt thổ cẩm của người Thái ở Quan Sơn nổi tiếng với hoa văn tinh xảo và kỹ thuật nhuộm màu tự nhiên độc đáo. Việc phục hồi mô hình này bao gồm việc hỗ trợ vốn, vật liệu, tổ chức các lớp truyền nghề cho thế hệ trẻ và tìm kiếm đầu ra cho sản phẩm. Những tấm thổ cẩm truyền thống được thiết kế lại thành các sản phẩm lưu niệm, phụ kiện thời trang... có giá trị kinh tế cao, giúp hàng trăm phụ nữ trong bản có thu nhập ổn định, tự tin thoát nghèo.

Hay như mô hình làm các loại nhạc cụ truyền thống của dân tộc Mường tại huyện Thạch Thành (cũ). Nhạc cụ truyền thống là linh hồn của các lễ hội Mường, nhưng nghề chế tác nhạc cụ đang dần thất truyền. Việc bảo tồn mô hình này giúp các nghệ nhân có điều kiện truyền dạy kỹ năng, đồng thời tạo ra nguồn cung cấp nhạc cụ phục vụ các câu lạc bộ văn hóa nghệ thuật của cộng đồng và nhu cầu của khách du lịch muốn tìm hiểu về âm nhạc dân tộc.

Sự tham gia của cộng đồng là yếu tố quyết định sự thành công và bền vững. Văn hóa phải do chính cộng đồng bảo tồn và phát huy. Để duy trì ngọn lửa văn hóa, Thanh Hóa đã triển khai kế hoạch hỗ trợ hoạt động cho 08 câu lạc bộ văn hóa, văn nghệ truyền thống của các dân tộc thiểu số trên địa bàn.

Các câu lạc bộ này không chỉ là nơi sinh hoạt tinh thần, truyền dạy các làn điệu dân ca, dân vũ cho thế hệ trẻ, mà còn là nòng cốt trong các hoạt động phục vụ du lịch. Những thành viên câu lạc bộ có thể được trả công khi biểu diễn phục vụ du khách, biến đam mê và kiến thức văn hóa thành nguồn thu nhập bổ sung.

Bên cạnh đó, việc điều tra, kiểm kê, sưu tầm, tư liệu hóa di sản văn hóa phi vật thể giúp tạo ra một kho dữ liệu văn hóa phong phú, là cơ sở để xây dựng các tour, tuyến du lịch chuyên đề, tạo chiều sâu cho sản phẩm du lịch, tránh sự nhàm chán và tăng tính hấp dẫn lâu dài.

Con đường xóa đói giảm nghèo tại vùng DTTS và miền núi không thể tách rời yếu tố văn hóa. Thông qua việc biến các giá trị văn hóa truyền thống thành sản phẩm du lịch, hàng hóa thủ công, và cơ hội việc làm, các dự án như Dự án 6 đang khẳng định: bảo tồn văn hóa là đầu tư cho con người và cho phát triển kinh tế bền vững.

Thay vì chỉ là những khoản hỗ trợ đơn lẻ, sự đầu tư vào di sản đã tạo nên một chu trình phát triển khép kín: giữ gìn bản sắc để thu hút du khách, tạo ra sản phẩm từ chính bản sắc đó, và cuối cùng là đem lại thu nhập bền vững cho cộng đồng. Khi người dân được trang bị kỹ năng, được trao quyền làm chủ di sản của mình, họ sẽ tự tin thoát khỏi đói nghèo, vươn lên xây dựng cuộc sống ấm no ngay trên mảnh đất giàu truyền thống của mình, đồng thời viết nên câu chuyện thành công về sự hài hòa giữa bảo tồn và phát triển.