Buổi sớm trên Cao nguyên đá, khi sương mờ còn quấn quýt quanh sườn núi, phủ một màn tơ mỏng lên những thửa ruộng ngô lưng chừng. Giữa không gian yên ả ấy, Làng Lô Lô Chải hiện lên thấp thoáng trong mây với những ngôi nhà mái ngói âm dương rêu phong, tường trình đất vàng sậm được ôm trọn bởi những hàng rào đá xếp ngay ngắn. Từng nếp nhà nhỏ, con đường lát đá, tiếng khung cửi vang đều… tất cả hòa thành nhịp sống mộc mạc mà sâu lắng – nơi lưu giữ bản sắc văn hóa của người Lô Lô qua bao mùa thời gian.

Làng Lô Lô Chải tọa lạc dưới chân cột cờ Lũng Cú – điểm cực Bắc của Tổ quốc, thuộc xã Lũng Cú, tỉnh Tuyên Quang, nằm trong khu vực Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Cao nguyên đá Đồng Văn. Với tổng diện tích 1,27 km², ngôi làng là nơi sinh sống của 120 hộ, 526 nhân khẩu, chủ yếu là dân tộc Lô Lô (chiếm 98%), còn lại là dân tộc Mông. Ngôi làng có hơn 100 nóc nhà trình tường đất, mái ngói nâu trầm san sát bên nhau như một bức tranh cổ sống động.

Ông Giàng Mí Lử, một người dân trong làng chia sẻ: "Người Lô Lô chúng tôi ở đây bao đời rồi. Nhà nào cũng tự tay đắp tường đất, tự chẻ ngói, tự xếp đá. Chúng tôi làm du lịch nhưng vẫn giữ nguyên nếp sống cũ, chỉ dọn dẹp cho sạch sẽ, làm chỗ nghỉ cho khách".

Bước vào những ngôi nhà trình tường đất, có thể cảm nhận trọn vẹn không gian sinh hoạt nguyên bản của đồng bào vùng cao. Bếp lửa đỏ hồng giữa gian nhà tỏa hơi ấm, chum ngô vàng óng treo đầy trên gác mang theo dấu ấn mùa vụ, những tấm thổ cẩm dệt tay rực rỡ sắc màu được gìn giữ qua nhiều thế hệ. Tiếng cười nói của trẻ nhỏ vang lên giữa sân đá tạo nên nhịp sống chân thực, bình dị và giàu bản sắc. Chính những giá trị ấy góp phần làm nên vẻ đẹp bền vững của Lô Lô Chải giữa Cao nguyên đá.

Những năm gần đây, lượng khách du lịch đến Lô Lô Chải tăng đều. Năm 2020, Làng đón hơn 50.000 lượt khách; đến năm 2024 con số này đã vượt 102.000 lượt, trong đó có khoảng 45% khách lưu trú. Tổng doanh thu từ du lịch năm 2024 ước đạt hơn 6 tỷ đồng – con số cho thấy tiềm năng phát triển rất lớn của mô hình du lịch cộng đồng nơi đây.

Ngày 17/10/2025, tại Chiết Giang, Trung Quốc, Làng văn hóa du lịch cộng đồng Lô Lô Chải xã Lũng Cú được Tổ chức Du lịch Thế giới xác nhận là Làng văn hóa du lịch tốt nhất năm 2025. Đây là niềm tự hào lớn của tỉnh và của chính cộng đồng người Lô Lô – những người đang gìn giữ và lan tỏa giá trị văn hóa nơi vùng cực Bắc.

Hiện nay, thôn có 62 hộ tham gia kinh doanh du lịch cộng đồng với các dịch vụ lưu trú, ăn uống, hướng dẫn trải nghiệm. Mô hình du lịch cộng đồng bước đầu phát huy hiệu quả, tạo việc làm, nâng cao thu nhập và giúp người dân nhận thức rõ hơn giá trị của việc bảo tồn văn hóa gắn với phát triển kinh tế. Nhiều hộ đã mạnh dạn tái tạo sinh kế từ du lịch như trồng rau sạch, chăn nuôi phục vụ ẩm thực, sản xuất đồ thủ công làm quà lưu niệm. Tuy vậy, các dịch vụ còn phân tán, quy mô nhỏ, chất lượng chưa đồng đều.

Để phát triển du lịch, Làng đã tổ chức nhiều hoạt động trải nghiệm văn hóa – du lịch như sinh hoạt cộng đồng, ẩm thực dân tộc, giao lưu văn hóa, trình diễn nhạc cụ, thủ công truyền thống… góp phần tạo sản phẩm mới, giữ chân du khách và lan tỏa giá trị bản sắc. Việc tiếp cận chuyển đổi số trong truyền thông du lịch cũng đã được chú trọng, song hiệu quả vẫn còn hạn chế.

Từ những giải pháp đang được triển khai tại Lô Lô Chải, có thể thấy địa phương đang hướng tới mục tiêu phát triển du lịch gắn với bảo tồn văn hóa và cảnh quan. Lãnh đạo thôn cho biết: Người dân được tập huấn kỹ năng đón khách, nâng cao chất lượng dịch vụ lưu trú, đồng thời duy trì nghi lễ, kiến trúc và nghề truyền thống để tạo sức hút lâu dài.

Chính quyền hỗ trợ quảng bá, quản lý lượng khách và khuyến khích mô hình du lịch cộng đồng an toàn, thân thiện. Việc phối hợp giữa người dân và cơ quan chức năng đang góp phần phát huy tiềm năng du lịch, bảo đảm để Lô Lô Chải vừa phát triển kinh tế, vừa giữ được nét nguyên sơ vốn có của vùng Cao nguyên đá.

Phát triển du lịch một cách bền vững không chỉ mang lại kinh tế, mà còn thắp sáng khát vọng đổi đời cho đồng bào các dân tộc thiểu số. Từ ngày khách du lịch về làng, người Lô Lô biến những nét văn hóa truyền thống của mình thành sản phẩm du lịch, đời sống người dân đã được nâng cao, góp phần giảm mạnh tỷ lệ hộ nghèo.

Đến nay, tỷ lệ hộ nghèo theo tiêu chí nghèo đa chiều giai đoạn 2021 - 2025 chiếm 20,07%. Thu nhập bình quân đầu người đạt 33 triệu đồng/năm. Trong năm 2024, thôn Lô Lô Chải thu hút gần 300 đoàn khách với gần 3.500 lượt khách du lịch đến tham quan, trải nghiệm và lưu trú. Những nếp nhà trình tường xưa cũ trở thành phòng nghỉ có giá trị hàng trăm đến cả triệu đồng mỗi đêm, mỗi người dân Lô Lô chất phác, thật thà, mến khách đều là một hướng dẫn viên thân thiện.

Giữa những đổi thay của miền cực Bắc, Lô Lô Chải vẫn đứng đó như một dấu lặng bình yên, bền bỉ của con người vùng cao. Khi cuộc sống mới đang từng ngày mở ra, người dân nơi đây không lựa chọn bước ra khỏi bản sắc mà chọn cách gìn giữ và làm giàu thêm giá trị của chính mình. Lô Lô Chải với vẻ đẹp nguyên sơ và tinh thần gắn bó của người Lô Lô đang từng bước khẳng định vị thế như một điểm sáng văn hóa – du lịch của miền cực Bắc, để hôm nay và mai sau vẫn còn nguyên vẹn những sắc màu đã làm nên linh hồn của ngôi làng trên "đỉnh trời".