Lễ hội cầu ngư làng Cam Lâm đã tồn tại hàng trăm năm nay. Đây là nét văn hoá đặc trưng của người dân vùng biển đã được lớp lớp thế hệ người dân Xuân Liên bảo tồn, lưu giữ cho đến ngày hôm nay.

Theo các cụ cao niên trong làng kể lại, thuở xưa, vào một buổi sáng, ngoài biển trôi dạt vào bãi cát của làng một bộ xương cá voi, người dân trong làng thấy vậy bèn đưa về đặt thờ trong đền làng và mỗi khi ra khơi vào lộng đều đến làm lễ cầu xin và rất linh nghiệm. Về sau, họ xin lập đền riêng để thờ vị ngư thần gọi là đền Đông Hải (nay thuộc thôn Lâm Hải Hoa, xã Xuân Liên).

Đền Đông Hải được xây dựng cách đây gần 300 năm nằm ở thôn Lâm Hải Hoa, xã Xuân Liên, là nơi thờ vị thần Đông Hải Đại Vương. Năm 2017, Đền được UBND tỉnh Hà Tĩnh xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh. Để thể hiện lòng biết ơn, tôn kính, hằng năm, ngư dân Xuân Liên tổ chức các lễ cầu cúng như: Lễ cúng tất niên dịp tết Nguyên đán; lễ dâng hương trước khi ngư dân ra khơi và sau khi từ biển trở về; lễ thắp hương ngày mùng 1, ngày 15 âm lịch hằng tháng; lễ cúng rằm tháng Giêng, tháng 7 âm lịch. Đặc biệt, lễ hội cầu ngư vào đầu năm âm lịch được người dân tổ chức 3 năm 1 lần với nhiều nghi thức trọng thể.

Để thể hiện lòng biết ơn, tôn kính, hằng năm, ngư dân Xuân Liên còn tổ chức các lễ cầu cúng như: Lễ cúng tất niên dịp tết nguyên đán; Lễ dâng hương trước khi ngư dân ra khơi và sau khi từ biển trở về…. Đặc biệt, lễ hội cầu ngư vào ngày 15 tháng 1 âm lịch hàng năm được người dân dành nhiều nghi thức trọng thể với nghi thức phần lễ và phần hội như tổ chức rước thần, tổ chức kéo co, đánh bóng chuyền giữa các các dòng họ, các thôn; Tổ chức diễn Trò Kiều, dân ca ví dặm.

Trải qua nhiều biến thiên của lịch sử, chiến tranh, Lễ hội cầu ngư đã có lúc bị mai một trong thời gian gian dài. Những năm gần đây, Cấp uỷ, chính quyền địa phương đang cùng bà con nhân dân tiến hành phục dựng để bảo tồn, phát huy nét văn hóa truyền thống của cư dân làng biển và khôi phục các trò chơi dân gian tại lễ hội.

Với những giá trị văn hóa, lịch sử, ngày 21.2.2024, Lễ hội cầu ngư làng Cam Lâm, xã Xuân Liên được Bộ Văn hoá thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.

Phát biểu tại Lễ đón nhận, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lê Ngọc Châu nhấn mạnh: Đây là sự kiện văn hóa có ý nghĩa quan trọng trong đời sống tinh thần của Nhân dân, góp phần làm rạng rỡ thêm truyền thống văn hóa đậm đà bản sắc của vùng đất Cam Lâm, xã Xuân Liên, huyện Nghi Xuân nói riêng và Hà Tĩnh nói chung.

Được công nhận Di sản văn hoá phi vật thể cấp quốc gia là vinh dự lớn, song song với đó là trách nhiệm bảo tồn và phát huy các giá trị của lễ hội cầu ngư của Cấp uỷ, chính quyền và người dân xã Xuân Liên.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh đề nghị xã Xuân Liên cần tiếp tục phối hợp tốt với các ngành chức năng tăng cường hiệu lực quản lý Nhà nước, nâng cao trách nhiệm của toàn dân trong việc tham gia bảo vệ các giá trị văn hoá vật thể và phi vật thể; phát huy các giá trị văn hoá qua đó, lan tỏa những giá trị của di sản ông cha để lại, làm động lực để cổ vũ Nhân dân quyết tâm thực hiện các mục tiêu nhiệm vụ, xây dựng quê hương ngày càng phát triển./.