Hà Nội là một trong số ít đô thị trên cả nước hội tụ bề dày lịch sử hàng nghìn năm, với kho tàng di sản văn hóa vật thể và phi vật thể phong phú, đa dạng. Những công trình tiêu biểu như Hoàng thành Thăng Long, Văn Miếu – Quốc Tử Giám, cùng hệ thống không gian tín ngưỡng, lễ hội, làng nghề và nghệ thuật truyền thống đã tạo nên chiều sâu văn hóa, làm nên diện mạo riêng có của Thủ đô. 

Bước vào giai đoạn phát triển mới, câu chuyện di sản không chỉ dừng lại ở bảo tồn thuần túy, mà đặt ra yêu cầu làm cho di sản tiếp tục hiện diện sống động trong đời sống đương đại và đóng góp thiết thực cho phát triển.

Theo PGS.TS. Phạm Duy Đức, nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa và Phát triển (Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh), việc quy hoạch và khai thác hợp lý các giá trị văn hóa – lịch sử chính là nền tảng để Hà Nội phát triển bền vững. 

PGS.TS. Phạm Duy Đức cho rằng, di sản cần được nhìn nhận như một bộ phận hữu cơ của chiến lược phát triển đô thị, gắn chặt với các mục tiêu kinh tế – xã hội, thay vì tồn tại như những "ốc đảo" bảo tồn tách rời đời sống.

Thực tế tại Hoàng thành Thăng Long cho thấy rõ sự chuyển dịch trong tư duy tiếp cận. Là Di sản Văn hóa Thế giới được UNESCO ghi danh, Hoàng thành mang trong mình những giá trị lịch sử đặc biệt, đồng thời đòi hỏi yêu cầu cao về bảo tồn. Tuy nhiên, nếu chỉ dừng ở chức năng trưng bày, di sản khó phát huy hết tiềm năng. Nhiều ý kiến cho rằng, cần mở rộng không gian kết nối Hoàng thành với giáo dục, du lịch và các hoạt động sáng tạo đương đại, qua đó nâng cao chất lượng trải nghiệm cho công chúng.

Ứng dụng công nghệ số, xây dựng các sản phẩm trải nghiệm mới dựa trên lịch sử và không gian di sản được xem là hướng đi phù hợp, giúp di sản tiếp cận sâu rộng hơn, đặc biệt với giới trẻ và du khách quốc tế. Song song với đó là bài toán cân bằng giữa phát triển và bảo tồn – thách thức không nhỏ đối với Hà Nội trong bối cảnh đô thị hóa nhanh. Áp lực hiện đại hóa, nhu cầu khai thác du lịch và sinh hoạt của cư dân đòi hỏi các giải pháp hài hòa, tránh nguy cơ thương mại hóa thô hoặc "đóng băng" di sản trong đời sống đô thị năng động.

Những năm gần đây, Thủ đô đã từng bước hình thành các không gian sáng tạo gắn với di sản, từ phố đi bộ, không gian nghệ thuật đến việc tổ chức các sự kiện văn hóa quốc tế tại các địa điểm lịch sử. 

Theo PGS.TS. Lê Quý Đức (Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh), di sản chỉ thực sự phát huy giá trị khi trở thành nguồn cảm hứng cho sáng tạo hiện đại. Văn hóa Tràng An, theo ông, không chỉ là ký ức quá khứ mà cần được tiếp tục bồi đắp trong chính đời sống hôm nay, thông qua ứng xử văn hóa, nghệ thuật và không gian công cộng.

Việc Hà Nội được UNESCO công nhận là Thành phố sáng tạo trong lĩnh vực thiết kế đã mở ra thêm cơ hội kết nối di sản với các ngành công nghiệp sáng tạo. Khi di sản trở thành chất liệu cho thiết kế, truyền thông, nghệ thuật thị giác hay du lịch, giá trị văn hóa và giá trị kinh tế sẽ song hành, tạo động lực phát triển mới cho Thủ đô.

Trong lĩnh vực du lịch, khai thác di sản văn hóa đang được xác định là hướng đi trọng tâm. Nhiều phân tích cho thấy, lượng khách quốc tế đến Hà Nội tăng lên, thời gian lưu trú dài hơn và mức chi tiêu cao hơn nhờ các sản phẩm du lịch gắn với di sản. Tuy nhiên, cùng với cơ hội là những thách thức về quản lý, bảo vệ không gian sống và gìn giữ bản sắc trong quá trình giao lưu văn hóa.

Các chuyên gia nhấn mạnh, việc phát huy giá trị di sản cần song hành với nâng cao ý thức cộng đồng và chuẩn mực ứng xử văn hóa. Khi người dân trở thành chủ thể gìn giữ và lan tỏa giá trị, nét thanh lịch của người Tràng An mới thực sự bền vững. 

GS.TS. Phạm Hồng Tung - Đại học Quốc gia Hà Nội, khi bàn về truyền thống trọng dụng nhân tài của Thăng Long Hà Nội khẳng định rằng, giá trị văn hiến của Thủ đô được bồi đắp qua nhiều thế hệ trí thức và nhân tài. Ông dẫn lại tư tưởng "hiền tài là nguyên khí của quốc gia" như một nền tảng tinh thần cho phát triển bền vững. 

Trong kỷ nguyên mới, việc phát huy di sản cần gắn với xây dựng con người Hà Nội thanh lịch, văn minh, có khả năng hội nhập. Khi con người trở thành chủ thể gìn giữ và sáng tạo di sản, sức mạnh mềm văn hóa sẽ được nhân lên, góp phần khẳng định vị thế của Hà Nội không chỉ là trung tâm chính trị, mà còn là trung tâm văn hóa, sáng tạo của khu vực. 

Di sản văn hóa nếu được đặt đúng vai trò sẽ trở thành nguồn lực đặc biệt quan trọng, giúp Hà Nội phát triển nhanh hơn, sâu sắc hơn và bền vững hơn trong kỷ nguyên phát triển mới. Đây là con đường để Thủ đô vừa giữ được hồn cốt nghìn năm văn hiến, vừa khẳng định bản lĩnh của một đô thị hiện đại, nhân văn và sáng tạo.