Trong bối cảnh cả nước dồn lực cho mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, tỉnh Bắc Ninh đã cho thấy một cách tiếp cận đột phá: lấy văn hóa làm nền tảng kinh tế. Khoản đầu tư lên tới 34,920 tỷ đồng trong giai đoạn 2022-2024 thuộc Dự án 6 của Chương trình Mục tiêu Quốc gia, đã không chỉ là một nỗ lực bảo tồn đơn thuần mà đã tạo ra một lộ trình chiến lược biến di sản truyền thống thành nguồn lực trực tiếp để tạo thêm việc làm, tăng thu nhập và thúc đẩy quá trình xóa đói, giảm nghèo bền vững cho đồng bào.

Văn hóa, từ chỗ là giá trị tinh thần, đã được Bắc Ninh nâng tầm trở thành mục tiêu, động lực và sức mạnh nội sinh quan trọng nhất để phát triển kinh tế - xã hội.

Khoản đầu tư gần 35 nghìn tỷ đồng được phân bổ một cách hết sức chiến lược, cân bằng giữa củng cố hạ tầng và đầu tư vào con người. Với hơn 17 tỷ đồng vốn đầu tư phát triển, tỉnh Bắc Ninh đã tạo ra những cú hích làm nền tảng cho du lịch cộng đồng.

Những điểm nhấn quan trọng phải kể đến là việc hỗ trợ đầu tư xây dựng 11 điểm đến du lịch tiêu biểu và bảo tồn 04 làng, bản truyền thống tiêu biểu của các dân tộc thiểu số. Đây là những "hạt nhân du lịch" được kỳ vọng sẽ thu hút du khách, tạo ra nhu cầu dịch vụ lưu trú, ẩm thực và trải nghiệm văn hóa bản địa. Mỗi làng, bản được bảo tồn không chỉ giữ được hồn cốt mà còn trở thành một không gian kinh tế sống động, nơi người dân có thể tự làm giàu trên chính mảnh đất và bản sắc của mình.

Đặc biệt, công tác hoàn thiện thiết chế văn hóa cơ sở được coi là nhiệm vụ nền tảng. Việc hỗ trợ đầu tư xây dựng 62 Nhà văn hóa tại các thôn vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đã mang lại một sức sống mới. Những nhà văn hóa này không còn là nơi sinh hoạt đơn thuần mà trở thành trung tâm giao lưu văn hóa, biểu diễn và trưng bày sản phẩm du lịch, giúp củng cố đời sống tinh thần và tạo ra nguồn thu tại chỗ cho bà con. Cùng với đó, việc tu bổ, tôn tạo 10 di tích quốc gia và di tích có giá trị tiêu biểu cũng đã tăng thêm sức hấp dẫn của các điểm đến, kéo dài thời gian lưu trú và tăng chi tiêu của du khách khi đến với Bắc Ninh.

Bên cạnh đó, Bắc Ninh cũng đầu tư 17 tỷ đồng vốn sự nghiệp cho hồi sinh và trao truyền văn hóa phi vật thể.

Tỉnh đã triển khai chính sách hỗ trợ thiết thực và kịp thời cho 10 Nghệ nhân nhân dân, Nghệ nhân ưu tú người dân tộc thiểu số. Đây là sự ghi nhận đối với những cá nhân có nhiều đóng góp trong việc lưu truyền, phổ biến hình thức sinh hoạt văn hóa truyền thống. Khoản hỗ trợ này tạo thêm điều kiện để các nghệ nhân, những "báu vật sống", có thể tiếp tục thực hiện công tác bảo tồn và quan trọng hơn cả là đào tạo, bồi dưỡng, truyền dạy những người kế cận, đảm bảo mạch nguồn văn hóa không bị đứt gãy.

Bắc Ninh cũng đã tổ chức 19 lớp tập huấn truyền dạy, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ về sinh hoạt văn hóa dân gian. Những lớp học này đã trang bị kiến thức và kỹ năng cho đội ngũ cán bộ văn hóa cơ sở và người dân, giúp họ từ vai trò chủ thể văn hóa trở thành những người thực hiện dịch vụ du lịch chuyên nghiệp hơn. Sự hỗ trợ cho hoạt động của 15 đội văn nghệ truyền thống vùng đồng bào DTTS đã giúp các đội có kinh phí mua sắm trang thiết bị, trang phục và thường xuyên biểu diễn phục vụ khách du lịch, mang lại nguồn thu nhập ổn định cho thành viên.

Một thành công lớn khác là công tác khảo sát, kiểm kê, sưu tầm, tư liệu hóa di sản văn hóa truyền thống của 07 dân tộc sinh sống trên địa bàn. Qua đó, tỉnh đã thu thập được hơn 200 hiện vật, bộ hiện vật cùng hàng nghìn phiếu kiểm kê, tư liệu hóa. Việc quay 09 phim tư liệu và lập 17 hồ sơ bản vẽ kỹ thuật nhà ở truyền thống đã tạo ra một kho dữ liệu số quý giá, phục vụ không chỉ cho việc nghiên cứu mà còn cho hoạt động trưng bày và quảng bá di sản văn hóa đặc trưng của đồng bào đến đông đảo công chúng trong và ngoài nước.

Thực tiễn triển khai Dự án 6 tại Bắc Ninh đã minh chứng rõ ràng: đầu tư vào văn hóa là đầu tư vào con người và vào sự phát triển bền vững. Tác động của chương trình là đa chiều, không chỉ dừng lại ở sự phục hồi bản sắc mà đã trực tiếp chạm đến vấn đề kinh tế - xã hội cốt lõi.

Các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể, bản sắc văn hóa truyền thống, phong tục tập quán có nguy cơ mai một đã được phục hồi và phát huy kịp thời. Điều này tạo ra một môi trường văn hóa sống động và hấp dẫn, qua đó tạo thêm việc làm, tăng thu nhập và thúc đẩy quá trình xóa đói, giảm nghèo tại vùng đồng bào DTTS&MN một cách hiệu quả.

Bên cạnh yếu tố vật chất, Dự án đã tác động lớn đến đời sống văn hóa, tinh thần của người dân, góp phần thu hẹp khoảng cách về hưởng thụ văn hóa giữa thành thị và nông thôn. Cộng đồng người dân DTTS đã tự giác, tích cực tham gia vào công tác bảo tồn, khôi phục và trao truyền di sản của dân tộc mình. Sự tham gia này không chỉ là trách nhiệm mà đã trở thành động lực nội sinh, khẳng định năng lực và nhận thức của cộng đồng chủ thể trong việc bảo vệ di sản.

Tuy đạt được nhiều thành tựu quan trọng, tỉnh Bắc Ninh cũng nhìn nhận những tồn tại, hạn chế và đề xuất những giải pháp mang tính chiến lược cho giai đoạn 2026-2030. Những kiến nghị này cho thấy một quyết tâm rất lớn trong việc tối ưu hóa nguồn vốn để văn hóa thực sự phát huy vai trò là động lực kinh tế.

Tỉnh Bắc Ninh đặc biệt kiến nghị cần tăng định mức hỗ trợ kinh phí từ nguồn vốn ngân sách Trung ương, đồng thời hoàn thiện cơ chế để huy động nguồn vốn đối ứng của các địa phương. Điều này là cần thiết để đảm bảo chất lượng công trình và sự tham gia trách nhiệm của chính quyền cơ sở, tránh tình trạng đầu tư dàn trải, kém hiệu quả.

Một đề xuất mang tính đột phá là việc cần có hướng dẫn cụ thể và định mức vốn thỏa đáng để xây dựng mô hình bảo tàng sinh thái. Mô hình này được kỳ vọng sẽ cho phép bảo tàng hóa di sản văn hóa phi vật thể ngay trong cộng đồng – tức là bảo tồn ngay tại nơi di sản đang sống. Khi đó, du khách sẽ được trải nghiệm văn hóa đích thực, tạo ra một sản phẩm du lịch có chiều sâu, thu hút khách, và tăng cường việc làm, nguồn thu nhập cho người dân.

Bên cạnh đó, việc hoàn thiện đồng bộ cơ chế chỉ đạo, điều hành, phối hợp giữa các cơ quan, đơn vị các cấp được coi là yếu tố sống còn. Tỉnh cũng kiến nghị cấp có thẩm quyền cần tăng cường công tác hướng dẫn, tập huấn, bồi dưỡng cho đội ngũ cán bộ các cấp trực tiếp tham mưu triển khai Dự án, đặc biệt về quản lý tài chính và thủ tục pháp lý. Việc này nhằm đảm bảo nguồn vốn được sử dụng hiệu quả nhất, tuân thủ đúng quy định, tránh rủi ro trong quản lý và thanh quyết toán.

Với gần 35 tỷ đồng đầu tư có trọng điểm, Bắc Ninh đang xây dựng một mô hình phát triển bền vững, nơi bản sắc văn hóa không chỉ được giữ gìn mà còn trở thành tài sản kinh tế mang lại cuộc sống ấm no và thịnh vượng, góp phần đưa tỉnh đạt được các mục tiêu xóa đói, giảm nghèo một cách toàn diện và bền vững.