Vừa qua, trong khuôn khổ Tuần Văn hóa Mường Đeng, UBND xã Yên Thắng đã tổ chức Lễ đón Bằng công nhận Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia – Lễ hội Chá Mùn. Việc được ghi danh vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia là sự ghi nhận xứng đáng cho những nỗ lực bảo tồn, trao truyền và thực hành nghi lễ của cộng đồng người Thái ở Yên Thắng. Đây cũng là nguồn động viên để địa phương tiếp tục gắn bảo tồn văn hóa với phát triển du lịch cộng đồng và xây dựng nông thôn mới.

Lễ hội Chá Mùn được coi là một trong những nét đẹp văn hóa đặc sắc, tiêu biểu, có ý nghĩa trong đời sống tâm linh của người Thái đen ở xã Yên Thắng nhằm thể hiện lòng biết ơn tổ tiên, tri ân người có công dựng bản, lập mường và cầu mong cuộc sống no đủ, mùa màng bội thu. Trải qua bao thế hệ, nghi lễ này vẫn được cộng đồng duy trì, trở thành điểm tựa tinh thần và là nét văn hóa đặc sắc của vùng Mường Đeng.

Theo các già làng, lễ hội Chá Mùn có từ xa xưa. Lễ hội được các thầy Mo tổ chức khi cây lúa đã ngả màu vàng, cây ngô đã được gùi bắp về nhà. Vào tháng 10 hàng năm, đây được coi là tháng tốt, tháng lành, người dân bản Thái lại tổ chức lễ hộ Chá Mùn. Mo chủ, người có uy tín trong bản chọn ngày đẹp để hành lễ. Khi ngày hội đến, những người từng được mo chữa khỏi bệnh (gọi là Lúc May) cùng gia đình chuẩn bị lễ vật chu đáo để bày tỏ lòng thành. Họ mang lễ đến nhà mo chủ, trong trang phục truyền thống rực rỡ, đầu đội mâm cúng, theo nhịp chiêng trống rộn ràng tiến vào lễ hội.

Nghi lễ chính của Lễ hội Chá Mùn bao gồm các phần: Mời Pó Then và linh hồn các thầy mo Mùn quá cố về dự lễ; gọi vía người bệnh; đón khách và thần linh cai quản địa phương; tổ chức các trò chơi, múa hát, diễn xướng dân gian. Lễ vật cúng gồm 31 mâm cỗ, trong đó có một mâm chính đặt ở gian giữa, 30 mâm phụ gồm xôi, thịt gà, thịt lợn, cá nướng, rượu, cùng các loại hoa quả, mía, khoai, chuối... Tất cả được bày biện trang trọng, thể hiện lòng thành kính với thần linh và tổ tiên.

Sau phần lễ trang nghiêm là phần hội rộn ràng, nơi người dân cùng nhau múa xoè, hát khắp, kể chuyện về mo Mùn và Pó Then, tạo nên không khí thiêng liêng nhưng cũng đầm ấm, gắn kết cộng đồng. Khi lễ kết thúc, mo chủ làm nghi lễ tiễn Pó Then, tiễn các linh hồn về lại Mường Trời, khép lại một mùa lễ hội an lành, hẹn gặp nhau vào năm sau.

Thông qua lễ hội, người dân gửi gắm những ước vọng lớn lao về cuộc sống bình yên, ấm no, hạnh phúc và cũng là dịp để người dân giao lưu văn hóa, văn nghệ, qua đó vun đắp, gìn giữ những nét đẹp về phong tục, tập quán, tín ngưỡng cũng như ứng xử trong cộng đồng. Đồng thời, là điều kiện thuận lợi để xã Yên Thắng quảng bá, giới thiệu nét văn hóa của cộng đồng người Thái đen tới đông đảo du khách trong và ngoài tỉnh, góp phần phát triển sản phẩm du lịch độc đáo trong chuỗi các sản phẩm du lịch văn hóa trên địa bàn./.